Κάθε καλοκαίρι, στα μέσα Αυγούστου, στη μικρή αλλά ιστορική Χρύσω Ευρυτανίας διοργανώνεται εκδήλωση στη μνήμη των επτά (7) πατριωτών αγωνιστών που τον Δεκέμβρη του ’42 εκτελέστηκαν στη θέση Νιμάτι, από τους Ιταλούς φασίστες. Φέτος, η γιορτή μνήμης πραγματοποιήθηκε στις 19/8, ημέρα Παρασκευή, με διοργανωτή τον Δήμο Αγράφων και την υποστήριξη του Συλλόγου Απανταχού Χρυσιωτών.
Νωρίς το πρωί τελέστηκε Θεία Λειτουργία στο εκκλησάκι του πολιούχου του χωριού, Αγίου Σεραφείμ, όπου -όπως κάθε χρόνο- είχε μεταφερθεί η Αγία Κάρα του αγίου από τη Μονή Κορώνης Καρδίτσας. Στην Επανάσταση του 1821, για λόγους προστασίας η κάρα μεταφέρθηκε και κρύφτηκε στη σπηλιά στα «Σούιλα», στην είσοδο της Χρύσως, μαζί με άλλα κειμήλια από καλόγερους του μοναστηριού. Έκτοτε τότε το χωριό θεωρείται η δεύτερη πατρίδα του αγίου και τον ανακήρυξε πολιούχο του.
Λίγο αργότερα, σε κλίμα συγκίνησης τελέστηκε επιμνημόσυνη δέηση στο μνημείο που έχει στηθεί για τους πεσόντες Χρυσιώτες στη θέση Νιμάτι. Κατέθεσαν στεφάνι, ο Δήμαρχος Αγράφων, Αλέξης Καρδαμπίκης, η Αντιεπεριφερειάρχης Δασικής-Ορεινής Πολιτικής & Κτηνοτροφίας, Κατερίνα Καλαντζή, ο Διοικητής ΔΙΠΥΝ Ευρυτανίας, Στέργιος Φυσέκης, ο Πρόεδρος της Τ.Κ. Χρύσως, Γιάννης Χειλάς, η πολιτεύτρια Θωμαΐς Οικονόμου, ο πρόεδρος του Συλλόγου Χρυσιωτών, Αντώνης Καρανίκας. Ακολούθησε η τήρηση ενός λεπτού σιγής στη μνήμη των αγωνιστών και η ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου, προτού οι συμμετέχοντες μεταφερθούν στην πλατεία της Χρύσως, για το δεύτερο μέρος της εκδήλωσης.
«Τόπο αγίων και ηρώων» χαρακτήρισε τα Άγραφα ο κ. Καρδαμπίκης, εκθειάζοντας την προσφορά των Χρυσιωτών στους αγώνες του λαού, ενώ η κα Καλαντζή σημείωσε πως όλη η Ευρυτανία είναι ποτισμένη από το αίμα των ηρωικών αγωνιστών. Κεντρικός ομιλητής ήταν ο Ιωάννης Δημητρίου, Γραμματέας Συνδέσμου Εφέδρων Αξιωματικών ν. Ευρυτανίας και ιστοριοδίφης, που με τρόπο γλαφυρό περιέγραψε τα ιστορικά γεγονότα της εποχής, 80 χρόνια πριν, και σκιαγράφησε τον αντίκτυπο που έχουν στη σημερινή εποχή. Το φθινόπωρο του ’40 η Χρύσω, ανέφερε, χρησίμευε ως σταθμός και κρησφύγετο αντάρτικων ομάδων, ενώ οι ιταλικές δυνάμεις κατοχής που είχαν υπό τον έλεγχό τους την περιοχή της Ευρυτανίας, είχαν αρχίσει να πραγματοποιούν επιδρομές κατά των Αγράφων με σκοπό τη διάλυση του αντάρτικου στρατού.
Η όμορφη Χρύσω έγινε ένα από τα πρώτα χωριά της ηπειρωτικής Ελλάδας που γνώρισε τη μανία της καταστροφής των κατακτητών, αφού τον Δεκέμβρη του 1942 σχεδόν όλα τα σπίτια του χωριού έγιναν στάχτη, ως αντίποινα της μάχης που είχε προηγηθεί ανάμεσα σε ομάδα πατριωτών-ανταρτών του αρχηγείου Ευρυτανίας του ΕΛΑΣ (με επικεφαλής τον Καπετάν Ερμή) με τους Ιταλούς στα στενά «Σούιλα». Στις 6 Δεκέμβρη έλαβε χώρα η θανάτωση των επτά αντιστασιακών στο Νιμάτι, με τους Ιταλούς φασίστες να υποχρεώνουν τα θύματα να σκάψουν τον λάκκο τους με τα ίδια τους τα χέρια, προτού εκτελεστούν.
«Η καταστροφή ενός χωριού και η θανάτωση επτά αιχμαλώτων δεν μπορεί να είναι μια απλή περιγραφή γεγονότων. Πολλές οικογένειες δεν συνήλθαν ποτέ -ή έστω, γρήγορα- οικονομικά και με το τέλος του πολέμου αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της ξενιτιάς. Κοινωνίες και δεσμοί διαλύθηκαν, η πρωτογενής παραγωγή αποδιοργανώθηκε εντελώς, παραδοσιακά επαγγέλματα χάθηκαν. Νομοτελειακά, πλέον, τα χωριά που χτυπήθηκαν άρχισαν να ερημώνουν», σημείωσε για την επόμενη ημέρα ο κ. Ιωάννης Δημητρίου.
