από την έντυπη έκδοση
Τον Φλεβάρη του 1842, στο Καρπενήσι κηδεύτηκε ο τελευταίος επίσκοπος της περιοχής, της πάλαι ποτέ διαλαμψάσης επαρχίας Λιτζάς και Αγράφων, ο Δοσίθεος. Έπρεπε να περάσουν 147 χρόνια μέχρι το Καρπενήσι να ξαναγίνει έδρα Επισκόπου.
Αναδημοσιεύουμε ένα ενδιαφέρον άρθρο, του Ιωάννη Δημητρίου*.
Επισκοπή Λιτζάς και Άγράφων
Την επισκοπή Λιτζάς και Άγράφων, μονολεκτικώς ως «Λιτσάς» ή «Λιτζάς» συναντάμε ήδη από τον Θ’ αιώνα (από τα χρόνια του Βουλγαροκτόνου περίπου) και με ολοκληρωμένη ονομασία από τον ΙΓ’ αιώνα (από την εποχή της Λατινοκρατίας της Ρούμελης). Παραμένει ως Επισκοπή Λιτζάς και Αγράφων μέχρι και το 1833 (σχεδόν εξακόσια χρόνια), οπότε και με την ανακήρυξη (μονομερώς) του Αυτοκεφάλου της Ελλαδικής Εκκλησίας και την εν συνεχεία Βαυαρικής ιδιοσυγκρασίας ανασυγκρότηση, μετονομάστηκε σε Επισκοπή Καλλιδρόμης, βραχύβια μιας και διήρκησε μέχρι το 1842, οπότε και απεβίωσε ο τελευταίος της Επίσκοπος, ο Δοσίθεος Παναγιωτίδης, ο οποίος γεννήθηκε στις Σοφάδες της Καρδίτσας το 1762 και εμέτρησε τις τελευταίες του ημέρες εν Καρπενησίω το 1842.
Ο βίος του, ενδεικτικός για έναν προικισμένο στη διάνοια νέο της Τουρκοκρατούμενης χερσονήσου. Τα πρώτα του γράμματα τα διδάχτηκε μάλλον στη γενέτειρά του, και εν συνεχεία παρακολούθησε τις διαλέξεις του Ιεροδιδασκάλου Ιωσήφ του Φουρνιώτου στη Σχολή της Αγίας Τριάδος (χωριό) της Επισκοπής Λιτζάς και Αγράφων. Στην Αγία Τριάδα έρχεται το 1779, σε ηλικία 17 ετών και αργότερα για να συνεχίσει της σπουδές του στη Σχολή του Καρπενησίου υπό των Παπα-Δημήτρη Χρυσάφη και Παπα-Πέτρο Οικονόμο τον Ιθακήσιο. Στα χρόνια της μαθητείας του στις σχολές αυτές, αποφασίζει να λάβει το μοναχικό σχήμα και να χειροτονηθεί διάκονος υπό τον Επίσκοπο Λιτζάς, Διονύσιο. Ο Επίσκοπος Διονύσιος αναγνωρίζει στον Δοσίθεο ότι είναι «ευλαβής και ικανώς παιδεία κεκοσμημένος» και όταν ο Διονύσιος αποφασίζει να εγκαταλείψει τον Θρόνο του Καρπενησίου λόγω γήρατος, υποδεικνύει ως διάδοχό του τον Δοσίθεο, ο οποίος στο μεταξύ έχει τιμηθεί με το λειτούργημα του Πρωτοσύγκελου.
Επίσκοπος Δοσίθεος
Έτσι λοιπόν, στις 15 Ιουλίου του 1793, ο παραιτηθείς του Θρόνου Διονύσιος με τους Επισκόπους Θαυμακού Ιακώβου και Γαρδικίου Παϊσίου συνέρχονται στον Καθεδρικό του Καρπενησίου για να εκλέξουν τον διάδοχο: «έν τώ πανσέπτω ναώ τής Υπεραγίας Δεσποίνης ημών Θεοτόκου της επισκοπής ταύτης επί ευρέσει του αρμοδίου προσώπου του άναδεξομένου τήν προστασίαν τής επισκοπής ταύτης».
Ο εν λόγω πάνσεπτος ναός είναι ο σημερινός ενοριακός ναός της Παναγίας, επί της οδού Ζηνοπούλου, επί αιώνες ο Καθεδρικός της Επισκοπής, μέχρι που πυρκαϊά τον κατέστρεψε μέχρι θεμελίων το 1821.
Στη συνέλευση των τριών επισκόπων, κατά την Κανονική τάξη, εκλέγεται επίσκοπος ο Δοσίθεος, η εκλογή αναγγέλλεται στην Αρχιεπισκοπή Λαρίσης στην οποία υπάγεται η Επισκοπή Λιτζάς και Αγράφων, εγκρίνεται και επικυρώνεται. Ο Δοσίθεος εγκαθίσταται και ενθρονίζεται στην επισκοπή του, και την διαποιμαίνει απροσκόπτως από το 1793 έως και το 1821, οπότε και ξεσπά η Επανάσταση. Μπορούμε να φανταστούμε τον 32χρονο Δεσπότη, δραστήριο και παντοδύναμο στο Καρπενήσι της εποχής, να διευθετεί τις υποθέσεις των Χριστιανών και να διαμεσολαβεί στις υποθέσεις Χριστιανών και Μουσουλμάνων. Το Καρπενήσι πριν την Επανάσταση είχε μεικτό πληθυσμό και καμιά από τις δύο κοινότητες δεν αποτελούσε μειονότητα.
Το Γεφύρι του Δεσπότη
Σε πρακτικό επίπεδο δε, έπραξε και ένα «ψυχικό», ένα έργο για την ψυχή του, όπως η κρήνη της Αγίας Φιλοθέης που ονομάστηκε Ψυχικό και έδωσε το όνομά του στους σημερινούς περιαστικούς δήμους της πρωτεύουσας. Το «ψυχικό» του Δοσίθεου, ήταν το γεφύρι του «Δεσπότη», που χάθηκε στις 13-1-1997.
Ότι ήταν δωρεά του Επισκόπου Δοσιθέου το διασώζει ο σύγχρονός του αγωνιστής και ιστοριοδίφης Γεώργιος Αναγνώστης Ιατρίδης: «αωιη -ιδ’ ’Ιουλίου (1818 14 του Ιουλίου), ωκοδόμηται γέφυρα εν τή ύπερωρεία τής ράχεως του Αγ. Δημητρίου διά φιλοπόνου δαπάνης τοΰ πανιερωτάτου καί θεοφιλεστάτου Αγίου Λητζάς καί Αγράφων κύρ Δοσιθέου του εκ Σοφάδων της Θεσσαλίας ού μνήμη αιώνιος. Έκτοτε τη προσηγορίαν έσχε: γέφυρα τοΰ δεσπότου καλείσθαι». Κάτι τέτοιο λένε ότι έγραφε και μια από τις δύο εντοιχισμένες πλάκες στο γεφύρι. Δυστυχώς, το γεφύρι παρασύρθηκε και κατέρρευσε από πλημμυρισμένο ρέμα.
Παρών στην Επανάσταση
Στο διάστημα αυτό της ποιμαντορίας του ενδεχομένως να έχει μυηθεί στους στόχους και τα μέσα της Φιλικής Εταιρείας. Γεγονός πάντως αποτελεί, ότι το 1821, ο 59χρονος Δεσπότης Δοσίθεος, παρά την πολυσυζητημένη εγκύκλιο του Πατριάρχη Γρηγορίου του ‘Ε και παρά την απαγόρευση του Προϊσταμένου του Αρχιεπισκόπου Λαρίσης Μελετίου, παίρνει τα όπλα και βγαίνει «στο κλαρί».
Οι σύγχρονοί του ιστορικοί, τον χαρακτηρίζουν ως «άκρως φιλογενή καί φιλελεύθερο» μεταξύ των επισκόπων της εποχής του. «Ανεδείχθη αληθής ποιμενάρχης επιδείξας τάς αρετάς αυτού κατά το διάστημα των αγώνων του 1821, τοσούτω μάλλον, καθ’ όσον αί εκφάνσεις αύτού εν τή επαρχία του εξεδηλώθησαν κατά τρόπον λίαν ζωηρόν». Εκτός του ότι συμμετέχει ενεργά σε μάχες και εχθροπραξίες (υπό τον Στρατηγό Γιαννάκη Γιολδάση και κατ’ άλλους υπό τον Αρχιστράτηγο Καραϊσκάκη), συμμετέχει και στην πολιτική συγκρότηση της Επανάστασης ως εκλεγμένος Αντιπρόσωπος Καρπενησίου και Βλαχοχωρίων κατά την Ά Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου και την Β’ του Άστρους. Στις Συνελεύσεις αυτές δόθηκε το στίγμα της Επανάστασης και ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της Απελευθερωμένης και Νεοσύστατης Πολιτείας.
Η δράση του κατά τον εθνεγερτικό αγώνα αναγνωρίστηκε και μετά την απελευθέρωση χαρακτηρίστηκε ως «αξιωματικός τετάρτης τάξεως της Φάλαγγος» και για τις υπηρεσίες του προς την πατρίδα, τιμήθηκε από τον Βασιλέα Όθωνα διά «αργυρού νομισματοσήμου» με άδεια να «φέρη τό έντιμον τούτο παράσημον εις πάσαν περίστασιν». Με την ειρήνευση και ανακήρυξη της Ανεξάρτητης Ελληνικής Πολιτείας, ο Δοσίθεος επέστρεψε στα αρχιερατικά του καθήκοντα στην έδρα της επαρχίας του, στο Καρπενήσι, όπου και επιδόθηκε ολόψυχα στο έργο του: τη διευθέτηση των υποθέσεων του ποιμνίου του, όπως η εύρεση πόρων για σχολεία, δασκάλους, πληρωμή λύτρων κ.α. Έτσι τουλάχιστον φαίνεται από την αλληλογραφία του.
Για την αναγνώρισή του
Σεβαστό πρόσωπο στο Καρπενήσι ο Δοσίθεος. Τον είχαν υποδεχθεί ως 20άχρονο διάκο, τον είδαν σχεδόν 30χρονο Δεσπότη, τον ξαναείδαν 60χρονο να παίρνει τα όπλα του και τον ξαναϋποδέχθηκαν σαν Δεσπότη τους στα 70 του σχεδόν. Στα 80 του χρόνια, ο Δοσίθεος εγκατέλειψε τα εγκόσμια αλλά όχι το Καρπενήσι. Κατά τον Ιατρίδη την 1η Φεβρουαρίου του 1842 (κατά άλλους την 5η Φεβρουαρίου), ο Δοσίθεος εκοιμήθη εν Καρπενησίω και ενταφιάστηκε στις 19-2-1842 «εν τω αρκτικώ περιβόλω του εν τη πόλει ταύτη ιερού ναού τής Παναγίας», ο οποίος είχε ισοπεδωθεί στις πρώτες μέρες της επανάστασης.
Ενταφιάστηκε, δηλαδή, στον βόρειο περίβολο της Παναγίας, στην οδό Ζηνοπούλου, εκεί που περίπου το 1990, μετά από έρευνα για την εκταφή των προαπελθόντων αρχιερέων και προϊσταμένων του ναού, έγινε εκταφή και εν συνεχεία ανεγέρθηκε το υπάρχον σήμερα πολιτιστικό κέντρο της ενορίας, πίσω από το καμπαναριό της Παναγίας. Κάπου τότε κατασκευάστηκε στον «μεσημβρινό περίβολο», στην μικρή πίσω αυλή, με είσοδο από τη πλαϊνή σκάλα, ένα μνημείο, κενοτάφιο των τεσσάρων αρχιερέων της Επισκοπής Λιτζάς και Αγράφων που είχαν ενταφιαστεί στον περίβολο του άλλοτε Καθεδρικού.
Ήταν σεμνό και ήσυχο το μνημείο, σκιερό από τα κλαδιά ενός τουλάχιστον μεγάλου κυπαρισσιού και μιας ακακίας. Σήμερα, τα δέντρα έχουν εξολοθρευθεί, φαντάζομαι με αιτιολογία την καμπάνια του «κινδυνεύουν τα θεμέλια του κτηρίου από τις ρίζες των δέντρων», αλλά δεν έχει αφεθεί και η παραμικρή δυνατότητα εκβλάστησης νέου δέντρου δια της τσιμεντοστρώσεως από άκρον εις άκρον της αυλής. Σε όλο δε το Καρπενήσι δεν υπάρχει ούτε ένα μικρό σοκάκι που να ονομάζεται «Επισκόπου Δοσιθέου», ούτε μια προτομή του, αλλά εις ένδειξη ευγνωμοσύνης και δίκην «αργυρού νομισματοσήματος», ανεγέρθηκε σχεδόν πάνω στο κενοτάφιο των κεκοιμημένων αρχιερέων, ένα αποχωρητήριο (WC) ακαλαίσθητο, άχαρο και άχρηστο.
*Ο Ιωάννης Δημητρίου είναι γεωλόγος και ιστοριοδίφης της ιστορίας του Καρπενησίου
