Κάθε χρόνο στις 5 Αυγούστου, η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του Οσίου Ευγενίου του Αιτωλού.
Ο Όσιος Ευγένιος ο Αιτωλός, αναφέρει η Ιερά Μητρόπολη Καρπενησίου, “γεννήθηκε το 1595 μ.Χ στο Μέγα Δένδρο Αποκούρου από πτωχούς γονείς. Νέος προσήλθε στο μοναστήρι της Παναγίας Βλοχού στο Αγρίνιο. Χειροτονήθηκε διάκονος το 1616 μ.Χ. στη Μονή Τατάρνας και για μικρό χρονικό διάστημα παρέμεινε στη Μονή Ξηροποτάμου του Αγίου Όρους. Το 1619 μ.Χ. χειροτονήθηκε πρεσβύτερος στη Μονή Σινά από τον τότε Πατριάρχη Αλεξανδρείας Κύριλλο Λούκαρη και κατόπιν Οικουμενικό Πατριάρχη με τον όποιο έζησε πολλές ταλαιπωρίες για την προσήλωση του στην Ορθοδοξία και για το αδούλωτο πνεύμα του. Ο Ευγένιος, έφτασε στο σημείο, ακόμα και να καθαιρεθεί από τον Τουρκόφιλο και Λατινόφρονα Πατριάρχη Κύριλλο Κοντάρη, αλλά αργότερα, το 1639 μ.Χ., ο Πατριάρχης Παρθενίας τον αποκατέστησε πανηγυρικά.
“Ο όσιος Ευγένιος από το 1639 μ.Χ. ως το 1640 μ.Χ. διηύθυνε τη Σχολή της Άρτας. Αργότερα πήγε στο Καρπενήσι, όπου ανήγειρε μεγαλύτερο ναό της Αγίας Τριάδας και στον περίβολο του Σχολή Ανωτέρων Γραμμάτων, που έγινε για την Ευρυτανία κέντρο πνευματικής αναγέννησης και αναδείχτηκαν από εκεί πολλοί σπουδαίοι άντρες, όπως επίσκοποι, Πατριάρχες κλπ. Επίσης ο Όσιος, ίδρυσε Σχολές στη Μονή Αγίας Παρασκευής στα Βραγιαννά και στο Αιτωλικό”.
Εκοιμήθη προσευχόμενος το 1682 μ.Χ. στη Μονή Βραγγιανών, περιστοιχισμένος από αγαπητούς του μαθητές, αφήνοντας αξιόλογο συγγραφικό έργο. Βιογράφος του υπήρξε ο πιστός του μαθητής ιερομόναχος Αναστάσιος ο Γόρδιος. Από την Ορθόδοξη Εκκλησία αγιοκατατάχθηκε την 1η Ιουλίου 1982 μ.Χ. Από το όλο έργο του οσίου Ευγενίου φανερώνεται η μεγάλη του αγάπη προς τον Θεό και τους ανθρώπους. Ο ίδιος υπήρξε ακούραστος πνευματικός εργάτης σε δύσκολες ώρες του Γένους, φωτισμένος οδηγός και ενάρετος διδάσκαλος. Τη ρητορεία, τη μόρφωση, την απέραντη μνήμη, το θάρρος, τη θέληση και την εξαιρετική του βούληση τα έθεσε όλα για την ανόρθωση των υποδούλων αδελφών του.
Στο Καρπενήσι υπάρχει Ιερός Ναός αφιερωμένος στον Άγιο, στο Θεραπευτήριο Χρόνιων Παθήσεων Ευρυτανίας, στο Καρπενήσι, όπου σήμερα τελέστηκε Θεία Λειτουργία.
“Από τα πιο πολύπλευρα και φωτισμένα πνεύματα”
Για τον Ευγένιο τον Αιτωλό, ο Ιωάννης Δημητρίου, γεωλόγος και μελετητής της ιστορίας, γράφει τα εξής:
«Στις 5 Αυγούστου του 1682, πεθαίνει οσιακά και ειρηνικά στα ορεινά Βραγγιανά των Αγράφων, ένα από τα πιο πολύπλευρα και φωτισμένα πνεύματα που πέρασαν από αυτά τα πολύπαθα χώματα. Ο ιερομόναχος Ευγένιος ο Αιτωλός ή και Ιαννούλιος, δηλαδή Γιαννούλης για τους φτωχούς συγγενείς του αν δεν είχε υπάρξει τόσο αναγνωρισμένος λόγιος.
Σύμφωνα με τον μακαριστό Ηγούμενο της Τατάρνας Δοσίθεο “Πατρίδα ἐπίγειο εἶχε τὸ Μέγα Δένδρο Ἀποκούρου. Τὸ χωριὸ αὐτὸ ἀνήκει τώρα στὴν ἐπαρχία Τριχωνίδος τοῦ νομοῦ Ἀιτωλοακαρνανίας. Στὰ χρόνια ποὺ ἔζησε ὁ Ἅγιος (17ος αἰώνας) ὁ Ἅγιος ἀνῆκε στὸν Καζὰ (ὑποδιοίκησι) τοῦ Καρπενησίου. […] Οἱ γονεῖς τοῦ Εὐγενίου ἦσαν πτωχοὶ γεωργοί, ἀλλ᾿ εὐλαβεῖς καὶ φυλάσσοντες ταὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ. Ὠνομάζοντο Νικόλαος, τὸ ἐπώνυμο Γιαννούλης, καὶ Στάμω. Ἡ μητέρα ἀπέθανε πολὺ νωρίς. Ὁ πατέρας ἐνυμφεύθη γιὰ δεύτερη φορά. Ἡ μητριὰ ἦταν δύστροπη καὶ κακογνώμων. Ὁ Εὐγένιος δὲν μπόρεσε νὰ ὑποφέρῃ τὴν συνοίκησι. Ἔφυγε ἀπὸ τὸ σπίτι, καὶ κατέφυγε στὸ μοναστήρι τοῦ Βλοχοῦ, ποὺ δὲν ἀπέχει καὶ πολὺ ἀπὸ τὸ χωριό του.” Έτσι έρχεται ο Ευγένιος σε επαφή με την μοναστική ζωή το σωτήριο ἔτος 1615: ” Ἦλθε ἡ ὥρα νὰ εἰσέλθῃ ὁ Ἅγιος στὴν ἱερωσύνη. Ἔρχεται στὸ Μοναστήρι τῆς Τατάρνας, τὸ μεγαλύτερο καὶ πλουσιότερο τῆς περιοχῆς καὶ χειροτονεῖται διάκονος”.
Πρεσβύτερος χειροτονείται κατά πάσα πιθανότητα το 1619, όταν ο Λούκαρις ήταν ήδη επί 18 χρόνια Πατριάρχης Αλεξανδρείας και ο Ευγένιος ήδη επί 4 χρόνια χειροτονημένος διάκος στο μοναστήρι της Τατάρνας. Από την Τατάρνα ή το Τροβάτο, ξεκίνησε ο Ευγένιος να πάει για προσκύνημα στους Αγίους Τόπους. Φτάνοντας στην Αίγυπτο, γνωρίζεται με τον Πατριάρχη, ο οποίος δεν μπορεί να παραβλέψει την ακτινοβόλο παιδεία και ευφυία του νεαρού διάκου. Παρένθεση: ο Λούκαρις ήταν και ο ίδιος κάτοχος τεράστιας παιδείας. Για αυτό και στον θρόνο του Πάπα και Πατριάρχη Αλεξανδρείας είχε ανέλθει το 1601 σε ηλικία μόλις 29 ετών. Όταν γνωρίστηκαν οι δύο άντρες, ο μεν πατριάρχης ήταν περίπου 46-47 ετών, ο δε διάκος Ευγένιος 23-24 (αν ισχύουν οι υπολογισμοί των μελετητών).
Ο Λούκαρις λοιπόν χειροτονεί πρεσβύτερο τον Ευγένιο, στο μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης του Σινά, το 1619, πριν 406 χρόνια. Δεν ήταν και τόσο εύκολο τότε ένα ταξείδι απ΄τα Άγραφα, απ΄την Τατάρνα στην Μέση Ανατολή, στο κέντρο της Ερήμου, στο μοναστήρι του Σινά. Κατά πάσα πιθανότητα ήθελε αγώι με μουλάρια μέχρι κάποιο λιμάνι (Ναυπάκτου, Στυλίδας, Βόλου, ποιος ξέρει;) και από εκεί να περιμένουν να περάσει καράβι με προορισμό την Κρήτη και εν συνεχεία την Αίγυπτο. Με πιθανότητες 50-50 να φτάσεις χωρίς να σε κουρσέψουν, ληστέψουν, ναυαγήσεις κτλ.
Μετά την χειροτονία του Ευγενίου, οι δρόμοι τους ξαναχώρησαν. Ο μεν Κύριλλος ξαναγύρισε στην Αίγυπτο, στην Αλεξάνδρεια απ΄όπου όμως το 1620 έφυγε για Κωνσταντινούπολη για να αναλάβει το εκεί Πατριαρχείο.
Ενώ ο παπα- Ευγένιος πλέον, φεύγει από το Σινά για τα Ιεροσόλυμα. Σαν δώρο αποχαιρετισμού και ευλογία, ο Λούκαρης χάρισε στον Ευγένιο ένα βιβλίο με τη συνοπτική ερμηνεία στα Ευαγγέλια, του Θεοφυλάκτου Αχρίδος. Το βιβλίο αυτό ο Ευγένιος το κουβάλησε μαζί του μέχρι το τέλος της ζωής του στα Βραγγιανά. Μας το λέει ο διαδοχός του και μαθητής του και βιογράφος του, ο Αναστάσιος Γόρδιος : “Δέδωκε δὲ δῶρον αὐτῷ μνήμης ἔνεκα τὴν Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας βίβλον, τὴν εἰς τὰ ἱερὰ Εὐαγγέλια συνοπτικὴν περιέχουσα ἐρμηνείαν, ἥτις καὶ νῦν εἰσέτι μετὰ τῶν ἄλλων αὐτοῦ βίβλων σώζεται παρ’ ἡμῖν.”
Ο Ευγένιος μέχρι το 1622 διακονεί ως ιερομόναχος στα Ιεροσόλυμα. Μετά φεύγει, ξαναγυρνάει στα Άγραφα, φεύγει για σπουδές σε Κεφαλλονιά και το 1629 φτάνει στη Ζάκυνθο, όπου εκεί γίνεται δεκτός στον μέχρι πρότινος σχολάρχη της Πατριαρχικής Σχολής, τον φιλόσοφο Θεόφιλο Κορυδαλλέα, φίλο του πατριάρχη Κύριλλου. Κατά την γνώμη μερικών, μετά από σύσταση του Κυρίλλου τον έκανε δεκτό ο Κορυδαλλέας. Επί επτά χρόνια μαθητεύει ο Ευγένιος στην Ζάκυνθο και το 1636, μαζί με τον Κορυδαλλέα καλούνται από τον Λούκαρι στην Κωνσταντινούπολη, ο μεν Κορυδαλλέας να αναλάβει την διεύθυνση της Πατριαρχικής Ακαδημίας, ο δε Ευγένιος να διδάξει σε αυτή για λίγο. Πολύ σύντομα έρχεται σε σύγκρουση με τον Κορυδαλλέα, τον εγκαταλείπει και εισέρχεται στους κύκλους του Μελετίου Συρίγου, αντιπάλου του Κορυδαλλέα.
Μέχρι το 1638, που η κοινή προσπάθεια όλων των εχθρών (μεταξύ άλλων και του Κορυδαλλέα πλέον) του Λουκάρεως, επιφέρει και το άδικο και τραγικό τέλος του Πατριάρχη: συλλαμβάνεται από 15 γενίτσαρους, φυλακίζεται, στραγγαλίζεται και πετιέται ταπεινωτικά στην θάλασσα. Ο διάδοχός του, ο ο σφετεριστής Κονταρής, στρέφεται εκδικητικά εναντίον όλων των φίλων και συνεργατών του Λουκάρεως. Μεταξύ αυτών και του Ευγενίου, ο οποίος παρότι βλέπει την εχθρότητα αυτή, δεν παρασύρεται από τον φόβο του και συνθέτει ασματική ακολουθία στην μνήμη του μάρτυρα πατριάρχη. Τον έχει ήδη αιθανθεί ως άγιο στην συνείδησή του. Και βέβαια αυτή του την δραστηριότητα την πληρώνει ακριβά. Καθαιρείται και μένει κατ΄οίκον περιορισμό στην Πόλη, σχεδόν φυλακισμένος, μέχρι να αποκατασταθεί το 1639 και να φύγει για πάντα από την Πόλη και να πάρει τον δρόμο που η τύχη τον φέρνει μέσω Αιτωλικού στο Καρπενήσι το 1645 και τελικά στα Βραγγιανά των Αγράφων όπου και έζησε μέχρι το τέλος του.
Από το 1645 ως το 1661 στο Καρπενήσι ο Ευγένιος διδάσκει πανεπιστημιακού επιπέδου μαθήματα, και μαθηματικά ακόμα. Ο ξακουστός δάσκαλος βγάζει και ξακουστούς μαθητές: δυο Οικουμενικούς Πατριάρχες, γιατρούς, δεσποτάδες..
Η εμπιστοσύνη του δυναμικού πατριάρχη προς τον ικανό κληρικό Ευγένιο, ενδεχομένως είναι και η πηγή την δυναμικότητας που επέδειξε ο Ευγένιος ερχόμενος στο Καρπενήσι. Το ότι επέλεξε να ιδρύσει μια λαμπρή σχολή, με βιβλιοθήκη και ναό και μάλιστα αναγνωρισμένο ως σταυροπηγιακό, στο κέντρο της πόλης του Καρπενησίου, και όχι στο κέντρο του καθαρά χριστιανικού της μαχαλά, ίσως να υποδεικνύει ότι κατά τα χρόνια της πατριαρχίας του Λουκάρεως, και μετά την αποκατάσταση της μνήμης του, ο Ευγένιος στην Πόλη είχε αποκτήσει ισχυρούς φίλους (…)».
