Η Αποκλείστρα, νοτιοδυτικά της Καστανιάς Ευρυτανίας. Στη μέση η κορυφή Τούρλα. Η βουνοπλαγιά μνημονεύεται σε πολλά κείμενα της επαναστατικής περιόδου, καθώς έπαιξε ρόλο ασφαλούς καταφυγίου από επιδρομές των Τούρκων (φωτο: Ζαχαρίας Ζηνέλης)
Απρόσιτη και απόκρημνη, με θέα πανοραμική, σε σημείο στρατηγικό, η βουνοπλαγιά της Αποκλείστρας, στην Καστανιά Ευρυτανίας, παραμένει άγνωστη και ξεχασμένη. Και όμως, διαδραμάτισε ρόλο 200 χρόνια πριν, στην Επανάσταση του ‘21 και στην Έξοδο του Μεσολογγίου, ως τόπος όπου κατέφευγαν τα γυναικόπαιδα για να προφυλαχθούν.
Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις θέσεων και σημείων ανά την ευρυτανική γη που, παρότι «κουβαλούν» πολύτιμο και πλούσιο ιστορικό φορτίο, παραμένουν στην αφάνεια και στη σκιά της συλλογικής μνήμης. Κάτι τέτοιο συμβαίνει με την Αποκλείστρα της Καστανιάς Ευρυτανίας, βουνοπλαγιά με σχήμα τριγωνικό στα όρια με την Αιτωλοακαρνανία, που αποτέλεσε, λόγω της μορφολογίας και του δύσβατου της περιοχής, κρυψώνα για χιλιάδες ανθρώπους κατά τα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης.
Χαρακτηρισμένη από το 1982 (ΦΕΚ 910, τεύχος 2ο) ως «ιστορικό διατηρητέο μνημείο», η Αποκλείστρα, με υψόμετρο στα 1.290 μέτρα, βρίσκεται 6 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Καστανιάς, στο νότιο τμήμα της Ευρυτανίας. Βουνό – φυσικό οχυρό, μνημονεύεται σε πολλά γραπτά της επαναστατικής περιόδου, αφού έπαιξε ρόλο ασφαλούς καταφυγίου από επιδρομές των Τούρκων. Οι Καστανιώτες, μέσω του Συλλόγου Καστανιωτών Ευρυτανίας «Ο Άγιος Δημήτριος», μοχθούν εδώ και πολλά χρόνια για την προστασία, προβολή και ανάδειξη της ιστορίας της Αποκλείστρας -που συχνά, συνδέεται, λανθασμένα, με τη Μαύρη Σπηλιά του Προυσού. Η Αποκλείστρα δεν είναι σπήλαιο αλλά μια φυσική οχυρωματική θέση με ιδιαίτερη μορφολογία και δύσκολη πρόσβαση.
Τόπος με ιστορία
Πολύτιμα στοιχεία για την Αποκλείστρα και την ιστορία της παρέχει εργασία του φιλολόγου, κ. Ιωάννη Υφαντόπουλου, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Ο Καστανιώτης” και αποτελεί την εισήγησή του στο συνέδριο για την «Αποκλείστρα της Καστανιάς», που διοργανώθηκε τον Αύγουστο του 2008. «Η Αποκλείστρα της Καστανιάς», λέει χαρακτηριστικά, «είναι ένα από τα πιο σημαντικά ιστορικά μνημεία της Ευρυτανίας και όλης της Δυτικής Στερεάς Ελλάδος και πρέπει να αξιοποιηθεί κατάλληλα γιατί θα αναδείξει (η αξιοποίησή του) και όλη την ευρύτερη περιοχή γενικότερα».
Για την Αποκλείστα υπάρχουν όχι λίγες ιστορικές μαρτυρίες, που περιγράφουν με ικανοποιητική ακρίβεια τον ρόλο που διαδραμάτισε το φυσικό οχυρό, διακόσια χρόνια πριν.
Στα «Ελληνικά Χρονικά», την εφημερίδα που εξέδιδε στο Μεσολόγγι κατά τα χρόνια της Επανάστασης του 1821, ο Ελβετός Φιλέλληνας Ιωάννης Μάγερ, στις 25 Ιουνίου του 1824, δημοσιεύτηκε η περιγραφή της Αποκλείστρας από τον Ευρυτάνα Γεώργιο Λέλη, όταν αυτός στάλθηκε από τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο να επιστατήσει στις εργασίες της οχύρωσης της προκειμένου, αυτή να δεχτεί γυναικόπαιδα από το Μεσολόγγι, το Βραχώρι (Αγρίνιο), από την επαρχία του Καρπενησίου, από το Απόκουρο, τα Κράββαρα και από όλη την Τριχωνίδα και την ευρύτερη περιοχή της Δυτ. Στερεάς Ελλάδος. «Η Αποκλείστρα», έγραφε στην αναφορά του προς τον Μαυροκορδάτο ο Γεώργιος Λέλης, «είναι εν πλάγιον ήμερον βουνόν εις τρίγωνον σχήμα. Δύο φάραγγες διαιρούν τας δύο γωνίας, η δε τρίτη γωνία διαιρείται από τον Αράκυνθον, όρος υψηλόν. Η διαίρεσις εκ των φαράγγων και από το αντίκρυ μέρος και από το δώθεν, είναι βράχοι δύσβατοι και αδύνατον να πατηθώσιν από ανθρώπους εκτός αν πρώτον με σχοινιά κατέβουν εις το χάος, ήτοι εις την κλίνην των φαράγγων και από εκεί ανέβουν εις τον βράχον της Αποκλείστρας, έχοντα ύψος ίσον με το αντίκρυ, εις μερικά μέρη υπέρ τους 200 πήχεις και εις άλλα περισσότερον (…). Τρεις χιλιάδες οικογένειαι χωρούν να κατοικήσωσι και εν καιρώ ανάγκης κατοικούν ως πέντε χιλιάδες, διότι νόσον δεν φοβούνται δια το εύκρατον της θέσεως, και υπέρ τας εξ χιλιάδας ζώα, οπόταν χρειασθούν να κλείσουν προς τροφήν των· χίλια πεντακόσια όμως ημπορούν να τρέφωνται δι’ όλον το καλοκαίρι».
Αλλά και αρκετοί κατά καιρούς μελετητές, αναφέρει ο Ι. Υφαντόπουλος, στη σπηλιά της Αποκλείστρας, πιθανολόγησαν και την ύπαρξη του αρχαίου μαντείου του Οδυσσέα, αν και προς το παρόν δεν έχουν βρεθεί αξιόπιστα στοιχεία-ευρήματα προς τη συγκεκριμένη εκδοχή.
Σε άλλες ιστορικές καταγραφές της Αποκλείστρας, ξεχωρίζει και διαταγή της οχύρωσής της με αριθμό 1656 και ημερομηνία έκδοσης της την 18η Μαΐου του 1824 (Γ.Α.Κ. -Γενικά Αρχεία του Κράτους- Φακ. Δυτικής Χέρσου Ελλάδος). Ενδιαφέρον έχει, σημειώνει ακόμα ο εισηγητής, και η επιστολή που έστειλε ο Φρούραρχος του Μεσολογγίου και επικεφαλής του Πολιτικού Οργανισμού της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος προς τον τότε ηγούμενο της Ιεράς Μονής της Παναγίας της Προυσιώτισσας. Η επιστολή, που φυλάσσεται σήμερα στο μουσείο – σκευοφυλάκιο του Μοναστηριού του Προυσού, τονίζει εμμέσως πλην σαφώς το ρόλο που διαδραμάτισε το Μοναστήρι του Προυσού, στην οχύρωση, κυρίως όμως στη συντήρηση και διατροφή των χιλιάδων εγκλείστων στην Αποκλείστρα από τον Ιούνιο του 1824 έως το 1827, διάστημα κατά το οποίο χρησιμοποιήθηκε το σημείο ως τόπος καταφυγής για ασφάλεια πολλών οικογενειών από όλες τις επαρχίες της Δυτικής Στερεάς Ελλάδος.
Πολύτιμη ιστορική μαρτυρία για το έργο που επιτέλεσε ο Ευρυτάνας Γεώργιος Λέλης στην οχύρωση της Αποκλείστρας είναι ο λεπτομερής λογαριασμός των εξόδων που έκανε «εξ ιδίων» και τα εισέπραξε, αργότερα, τμηματικά μέχρι την εξόφληση τους από τη Διοίκησιν της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος. Δαπανήθηκαν συνολικά -για την οχύρωση της Αποκλείστρας- σύμφωνα με τα γραφόμενα του Γιώργου Λέλη, 3.468,10 γρόσια. Η φρούρηση της Αποκλείστρας, τον Σεπτέμβριο του 1824 ανατέθηκε από τη Διοίκηση της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος στον οπλαρχηγό Δημήτριο Γουβέλη από τον Προυσό, ο οποίος με 75 στρατιώτες -κατά κανόνα ντόπιους- ανέλαβε να προστατεύσει τα έγκλειστα γυναικόπαιδα που από τον Ιούνιο του 1824 άρχισαν να καταφεύγουν εδώ για σωτηρία και ασφάλεια.
Εξάλλου, στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (Ιστορ. Αρχείο Γιάννη Βλαχογιάννη φακ. 8) υπάρχει η αναφορά πέντε Ευρυτάνων προκρίτων και οπλαρχηγών στην οποία καταδεικνύεται ο ρόλος που διαδραμάτισε το η τοποθεσία στα χρόνια της Επανάστασης του ’21. Επίσης, από την Αποκλείστρα της Καστανιάς, όπου βρισκόταν στις 24 και 25 Ιουνίου του 1825, ο οπλαρχηγός Γιαννάκης Γιολδάσης, έστειλε δύο επιστολές στον (τότε επιστήθιο φίλο του) Στρατάρχη της Ρούμελης, Γεώργιο Καραϊσκάκη, και τον προσκαλεί να «σπεύσει αμέσως εις βοήθειαν των αδελφών Χριστιανών και να τους απαλλάξει από τις επιδρομές και τις βιαιότητες των Τούρκων και των Τουρκαλβανών».
Από τον Ιούνιο του 1824, όταν άρχισαν να καταφεύγουν στην Αποκλείστρα κατά συρροή -γυναικόπαιδα κυρίως- για ασφάλεια από τις επαρχίες του Καρπενησίου, του Απόκουρου και του Κραββάρου και καθ’ όλη τη διάρκεια του 1825, η Αποκλείστρα, τονίζει ο φιλόλογος Ιωάννης Υφαντόπουλος, έσωσε χιλιάδες ψυχές. Ενδεικτική είναι η αναφορά που έκανε στο Ναύπλιο τον Απρίλιο του 1826 ο Καρπενησιώτης Γεώργιος Δημητριάδης που ταξίδεψε εκεί για να ζητήσει από την κυβέρνηση τρόφιμα και πολεμοφόδια για την οχυρή Αποκλείστρα του Καρπενησίου (στην επαρχία του οποίου ανήκει και η Καστανιά), δηλαδή «αυτή που τον περασμένο χρόνο έσωσε πάνω από δεκαπέντε χιλιάδες ψυχές».
Στην Αποκλείστρα κατασκευαστήκαν κτήρια, λειτούργησε μύλος και χτίστηκε ξωκλήσι -ερείπια του οποίου διατηρούνται μέχρι και σήμερα. Εδώ κατά πάσα πιθανότητα μεταφέρθηκε για ασφάλεια και η εικόνα της Παναγίας της Προυσσιώτισσας στα 1825 ή και το 1826 (βλ. Γρηγορίου Νταβαρίνου και Ανδρέου Τσαπέρα Ιστορία της Ιεράς Μονής Προυσιωτίσσης Αθήνα 1957 σελ. 182). Στο βουνό έλαβαν χώρα και μάχες Ελλήνων και Τούρκων, με εκατέρωθεν απώλειες.
Στόχος και πρόθεση είναι, κατέληγε στην εισήγησή του το 2008, ο Ιωάννης Υφαντόπουλος, η Αποκλείστρα να πάρει τη θέση που της ανήκει, δηλαδή να θεωρηθεί «…ως ένας Τόπος Ιερός, Σύμβολο των Αγώνων μας για την Ελευθερία και ως ένα από τα πιο σημαντικά, αλλά άγνωστα ευρύτερα, ιστορικά μνημεία της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας ή καλύτερα της Ρούμελης, όπως επικράτησε να ονομάζουμε την ευρύτερη περιοχή αυτή του Ελλαδικού χώρου».
ΠΗΓΕΣ: Φιλόλογος Ιωάννης Δ. Υφαντόπουλος (εισήγηση στο συνέδριο για την «Αποκλείστρα της Καστανιάς» (2008), Σύλλογος Καστανιωτών Ευρυτανίας «Ο Άγιος Δημήτριος», www.kastanea.net, βιβλίο «Καστανέα Ευρυτανίας», Κώστα Ν. Μπαλτά (Αθήνα 1966).
