«…κενή ἐγκαταλείπεται η περίβλεπτος κωμόπολις τοῦ Καρπενήσου ἀβοήθητος καὶ ἀπροστάτευτος, ὠς σκηνή ἐν ἀμπελῶνι καὶ ὠς ὀπωροφυλάκιον ἐν σικυηλάτῳ»
Στις 2 Ιουνίου του 1821 είχε ξεσπάσει η Επανάσταση στο Καρπενήσι, με ντόπιους και ξένους οπλαρχηγούς να πολιορκούν τον μουσουλμανικό πληθυσμό που παρέμενε οχυρωμένος μέσα στην πόλη. Μέχρι όμως και τις 20 του μήνα, τίποτα αξιόλογο από πολεμικής άποψης δεν είχε συμβεί. Έτσι μας τα λέει στο Χρονικό της Μάχης του Καρπενησίου ο αυτόπτης μάρτυρας Γεώργιος Αναγνώστης Ιατρίδης.
Επί 8-10 ημέρες μετά την εξέγερση και οι δύο πλευρές περιορίστηκαν σε ασήμαντες αψιμαχίες, με τα χριστιανικά στρατόπεδα να παραμένουν αδρανή στην πλαγιά του Κώνισκου (μεταξύ Μπιάρας και Αγίου Αντρέα), λίγους γενναίους ντόπιους οπλαρχηγούς να παραμένουν οχυρωμένοι στους πύργους του χριστιανικού μαχαλά (ανατολικά στο Παληορούτι) και τους μουσουλμάνους να αντιστέκονται σθεναρά περιμένοντας τις ενισχύσεις 500 περίπου Τουρκαλβανών που έσπευσαν να καταπνίξουν την (μουδιασμένη) εξέγερση.
Όταν οι ντόπιοι χριστιανοί οπλαρχηγοί (Γιολδάσης, Τζάτζος, Χατζόπουλος και Ιατρείδης) είδαν ότι δεν είχαν ελπίδες κατίσχυσης επί των αμυνομένων (μουσουλμάνων Καρπενησιωτών και την ενισχυμένης Τουρκαλβανικής φρουράς), εγκατέλειψαν τις εντός Καρπενησίου οχυρές τους θέσεις και ενώθηκαν με τις λοιπές χριστιανικές δυνάμεις στην Μπιάρα. Πρώτα όμως κατέστρεψαν και πυρπόλησαν τους πύργους τους ώστε να μην τους χρησιμοποιήσουν οι Τούρκοι στη συνέχεια, και καταστεί το Καρπενήσι απόρθητο σε επόμενη προσπάθειας κατάληψής του.
Αυτό έγινε σαν χτες, στις 3.00 τα ξημερώματα, της 20.6.1821, ημέρα Δευτέρα, μας λέει ο Ιατρείδης. ‘Εφυγαν όλοι λέει και άφησαν την όμορφη πόλη του Καρπενησίου εντελώς απροστάτευτη: «𝜿𝜺𝝂ή 𝜺҆𝜸𝜿𝜶𝝉𝜶𝝀𝜺ί𝝅𝜺𝝉𝜶𝜾 𝜼 𝝅𝜺𝝆ί𝜷𝝀𝜺𝝅𝝉𝝄ς 𝜿𝝎𝝁ό𝝅𝝄𝝀𝜾ς 𝝉𝝄𝝊͂ 𝜥𝜶𝝆𝝅𝜺𝝂𝜼́𝝈𝝄𝝊 𝜶҆𝜷𝝄ή𝜽𝜼𝝉𝝄ς 𝜿𝜶𝜾̀ 𝜶҆𝝅𝝆𝝄𝝈𝝉ά𝝉𝜺𝝊𝝉𝝄ς, 𝝎҆ς 𝝈𝜿𝜼𝝂ή 𝜺҆𝝂 𝜶҆𝝁𝝅𝜺𝝀𝝎͂𝝂𝜾 𝜿𝜶𝜾̀ 𝝎҆ς 𝝄҆𝝅𝝎𝝆𝝄𝝋𝝊𝝀𝜶́𝜿𝜾𝝄𝝂 𝜺҆𝝂 𝝈𝜾𝜿𝝊𝜼𝝀ά𝝉𝝎ͅ». Δεν ξεχνάει την πολύχρονη του διατριβή του κοντά σε μεγάλους δασκάλους ο Ιατρείδης και χρησιμοποιεί λόγιες εκφράσεις, εν προκειμένω από το Ά κεφάλαιο των Προφητειών του Ησαϊα, στίχος 8:
“…περί τρίτην ὤραν τῆς νυκτός τῆς Δευτέρας εἰκοστής οὔσης τότε, ἡμέρας Ἰουνίου, φυγάδος γενομένου καὶ πυράν ἐν πολλοῖς οἴκοις ἐμβαλόντος, ἴνα μὴ δῆθεν οἰ βάρβαροι μετά ταῦτα κατάσχωσιν αὐτούς, τότε δὴ τότε, κενή ἐγκαταλείπεται η περίβλεπτος κωμόπολις τοῦ Καρπενήσου ἀβοήθητος καὶ ἀπροστάτευτος, ὠς σκηνή ἐν ἀμπελῶνι καὶ ὠς ὀπωροφυλάκιον ἐν σκηνυλάτῳ (γρ. σικυηλάτῳ). Πρωίας δὲ γενομένης ἀναστάντες οἰ βάρβαροι ως ἔγνων τοὺς ἠμετέρους φυγόντας εὐθύς εἰς τὰς ἀγυιάς ἐξελθόντες καὶ εἰςπηδήσαντες εἰς τοὺς οἴκους καὶ πανθ΄ὅσα εὗρον ἐν αὐτοίς ἀποσυλήσαντες, εἶθ΄οὔτω διὰ πυρὸς αὐτήν, φεῦ (καὶ τὶς δώσει μοι πηγάς δακρύων, ἴνα θρηνήσω ἐν αὐτή;) ἀπετέφρωσαν ἐκτός μόνον ἐκείνων τῶν οἰκημάτων, εἰς ἅ αὐτοί κατεσκήνουν. Ἐπυρπολήθησαν δἐ οἴμοι καὶ οἰ τέσσαρες αὐτῆς ἰεροί ναοί, οἰ ἐπ΄ὀνόματι ὁ μὲν τὴς Ἀγίας Παρασκευῆς, ὁ δἐ τῆς Γεννήσεως τῆς Θεοτόκου, ὁ δὲ τοῦ ἐν ἀγίος πατρός ἠμών Νικολάου καὶ ὁ παντί περικαλής τῆς Ἀγίας Τριάδος, σεμνύμενοι.”.
Οι μουσουλμάνοι αμυνόμενοι, βλέποντας ότι η πόλη δεν έχει κανέναν να την υπερασπιστεί, επιδόθηκαν σε ένα άνευ προηγουμένου πλιάτσικο στις χριστιανικές περιουσίες, εν μέρει εκδικούμενοι το πλιάτσικο που είχε προηγηθεί από τους χριστιανούς στις δικές τους αλλά και διότι έπρεπε κάπως να πληρώσουν και να θρέψουν την έξτρα δύναμη των 500 Τουρκαλβανών που είχαν έρθει προς ενίσχυση.
Εν τέλει δεν άφησαν τίποτα όρθιο, μόνο ερείπια. Έκαψαν και καταλεηλάτησαν και τους τέσσερεις ναούς του χριστιανικού μαχαλά, τον Καθεδρικό της Παναγίας, την Αγία Τριάδα, την Αγία Παρασκευή και τον Άγιο Νικόλαο.
Από τις 20 Ιουνίου (σαν χτες δηλαδή) και για τέσσερεις ημέρες δεν άφησαν τίποτα όρθιο, από το Καρπενήσι μέχρι το Βουτύρο. 𝚱𝛂𝛒𝛑𝛆𝛎ή𝛔𝛊, 𝚪𝛐𝛒𝛄𝛊𝛂𝛎ά𝛅𝛆ς, 𝚱𝛐𝛒𝛖𝛔𝛘ά𝛅𝛆ς, 𝚳𝛆𝛔𝛂𝛍𝛑𝛆𝛌𝛊ά, 𝚱𝛐𝛖𝛍ά𝛔𝛊𝛂, ό𝛌𝛂 𝛔𝛕ά𝛘𝛕𝛈 𝛋𝛂𝛊 𝛆𝛒𝛆ί𝛑𝛊𝛂. Μέχρι τις 23.6 που αποφάσισαν να στήσουν πόλεμο με τους εξεγερμένους (και πλέον απελπισμένους χριστιανούς Καρπενησιώτες) στη πλαγιά του Κώνισκου. Και ο πόλεμος άλλαξε έκβαση…
Και κάπως έτσι τελείωσε μια και δια παντός το “Ωραίον Καρπενήσι” της Χάρτας του Ρήγα, με τα μεγάλα αρχοντικά, τα οχυρωμένα πυργόσπιτα, τα μικρά παλατάκια, τις λαμπρές εκκλησίες και την ονομαστή του σχολή…
Γιάννης Δημητρίου
Ερευνητής τοπικής ιστορίας
