29 Μαρτίου 2024

ΜΕΝΟΥ

Ογδόντα (80) χρόνια από τη Μάχη της Χρύσως Ευρυτανίας. Αναδρομή στα γεγονότα του ματωμένου Δεκέμβρη του 1942

Τέτοιες μέρες πριν από ογδόντα χρόνια, επτά πατριώτες βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν από τους Ιταλούς στα στενά της Χρύσως, ως αντίποινα των απωλειών στη μάχη που είχε προηγηθεί ανάμεσα στους αντάρτες και τους κατακτητές.

από την έντυπη έκδοση

Αυτές τις ημέρες συμπληρώνονται 80 ολόκληρα χρόνια από την μάχη που δόθηκε στο χωριό Χρύσω της Ευρυτανίας, μεταξύ ανταρτών της περιοχής και Ιταλών στρατιωτών. Από την κατάληψη της πατρίδας μας τον Απρίλιο του 1941, οι περιοχές των Αγράφων και του Καρπενησίου, είχαν τεθεί υπό Ιταλική κατοχή και επιτήρηση. Ασφυκτικός ο έλεγχος, ίσως όχι όσο ο γερμανικός, αλλά και πάλι η δουλεία ανυπόφορη. Η πείνα του προηγούμενου χειμώνα, του 1941-42 είχε αφήσει τα μεγάλα αστικά κέντρα με χιλιάδες νεκρούς, στις ορεινές περιοχές όμως τα πράγματα ήταν λίγο καλύτερα. Όπου, δεν είχαν εμφανιστεί δυνάμεις κατοχής να κατάσχουν το βιός και τα γεννήματα των χωρικών, οι άνθρωποι έζησαν λίγο ανθρώπινα.

Όπως και στη Χρύσω. Κατά τη μαρτυρία του δασκάλου Μπετχαβά, μικρού παιδιού τότε, οι κάτοικοι δεν είχαν προσέλθει να εκδώσουν ούτε ταυτότητες, ούτε πάσο κυκλοφορίας. Το δε σχολείο του χωριού λειτουργεί κανονικά, με δάσκαλο τον Χρυσιώτη στη καταγωγή και οργανωμένο στην αντίσταση Βασίλη Πριόβολο, μετέπειτα γνωστό με το αγωνιστικό ψευδώνυμο καπετάν-Ερμής. Ο πατέρας του και ο θείος του ήταν ευκατάστατοι επιχειρηματίες, μετανάστες στην Πόλη και στην Αμερική, οι οποίοι διατηρούσαν πολυτελές ξενοδοχείο στο κέντρο του Καρπενησίου. Από φοιτητής ο Πριόβολος ίσως είχε ενταχθεί στο κομμουνιστικό κίνημα και ενδεχομένως να αποτελούσε πυρήνα της οργάνωσης στα χωριά των Αγράφων. Και ίσως αυτόν τον πυρήνα ήρθαν να εξολοθρεύσουν Ιταλοί στρατιώτες το 1942.

Τέτοιες μέρες, λίγες μόλις ημέρες μετά την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου από συντονισμένη δράση ελληνικών αντάρτικων ομάδων και Άγγλων στρατιωτικών, οι Γερμανοί κατακτητές έξαλλοι, πιέζουν τους Ιταλούς συγκατακτητές τους να βάλουν επιτέλους λίγη τάξη στη δράση των παρτιζάνικων ομάδων. Και οι Ιταλοί αποφασίζουν να επέμβουν στα βουνά της Ευρυτανίας και πρώτα-πρώτα στη Χρύσω. Μάλλον γνωρίζουν για τον Πριόβολο.

Λόγω έλλειψης πληροφοριών, οι αντάρτες δεν είχαν αντιληφθεί την κίνηση δύο ιταλικών αποσπασμάτων που προσεγγίζουν την Χρύσω, ένα από Καρπενήσι και ένα από Κερασοχώρι. Το αντιλαμβάνονται μόνο στις 4 Δεκεμβρίου, ανήμερα της γιορτής του προστάτη της Χρύσως, του Αγίου Σεραφείμ, του οποίου η κάρα επί πάρα πολλά χρόνια βρισκόταν κρυμμένη στο χωριό, πριν επιστρέψει στη Μονή Κορώνης της Καρδίτσας. Όταν το αντιλαμβάνονται καταλαμβάνουν το στενό Σούϊλα, τους βράχους που σαν πύλες πρέπει να διέλθει κανείς για να μπει στο χωριό, στήνουν πολυβόλο, και με 28 άντρες ο καπετάν-Ερμής, ο Πριόβολος θα προσπαθήσει να απωθήσει τους Ιταλούς. Ο αιφνιδιασμός δεν επέτρεπε άλλο σχέδιο δράσης. Άλλη ομάδα 30 ανταρτών, χάνει επαφή με τον Ερμή όταν βάλλεται από τους Ιταλούς και διαφεύγει προς Άγιο Δημήτριο.

Στις 5 Δεκέμβριου ιταλική εμπροσθοφυλακή καταφθάνει και αιφνιδιάζεται από το καταιγιστικό πυρ των ανταρτών του Ερμή, πανικοβάλλεται και διασκορπίζεται. Μετά τον αιφνιδιασμό τους ανασυντάσσονται στα Νημάτια ή Νημάτι, στενή τοποθεσία έξω από τη Χρύσω, μια ώρα δρόμο με τα πόδια όπου ένας εκ των τριών ομήρων που έχουν πάρει μαζί τους από το Κεράσοβο, ο Σπύρος Μεριγκούνης, καταφέρνει να αποδράσει. Οι αντάρτες του Ερμή, είτε επειδή ξέμειναν από πυρομαχικά είτε επειδή είδαν ότι στρατηγικά δεν προσέφερε κάτι η τήρηση της θέσης στους στα Σούϊλα, εγκαταλείπουν και διαφεύγουν και αυτοί προς Άγιο Δημήτριο.

Ξημερώνοντας 6 Δεκεμβρίου, οι Ιταλοί μετράνε τις ζημιές τους. Βασανίζουν και ανακρίνουν τους αιχμάλωτους που έπιασαν και μετά προβαίνουν σε κάτι φρικτό: τους βάζουν να σκάψουν τους λάκκους τους και τους εκτελούν επί τόπου, στα Νημάτια. Πέντε αιχμαλώτους και δύο ομήρους: Χειλάς, Κακαβάς, Γκούβας, Χόντος και ένας ανώνυμος αιχμάλωτος και οι Κερασοβίτες όμηροι Γκαρίλας και Τριανταφυλλόπουλος.

Την επομένη, 7 Δεκεμβρίου, οι Ιταλοί εισέρχονται στο ερημωμένο χωριό. Καίνε και λεηλατούν 18 σπίτια, το Πριοβολέϊκο το ισοπεδώνουν. Καίνε το πολυτελές σχολείο, δωρεά του ευεργέτη Συγγρού και καίνε και δυο πανάρχαιες εκκλησίες. Ένα απόσπασμά τους με τη βοήθεια αεροπορικής κάλυψης συνεχίζει το καταστροφικό του έργο μέχρι τα Άγραφα. Οι δε Χρυσιώτες όλη αυτή τη βαρβαρότητα την παρακολουθούν από μακριά, κρυμμένοι στα γύρω δάση. Μέχρι την 12η Δεκεμβρίου του 1932, όταν αποφασίζουν να εγκαταλείψουν το άλλοτε πανέμορφο και πλούσιο χωριό.

Η ζωή συνεχίστηκε μεν, δεν επανήλθε ποτέ δε. Ίσως η σημερινή ερήμωση της Ευρυτανίας να οφείλεται και σε εκείνες τις τραγικές στιγμές, όταν δεν έμεινε πέτρα πάνω στην πέτρα. Όταν κόπηκε κάθε δεσμός με την πρωτογενή παραγωγή, καθώς δεν λυπήθηκαν κήπο, δεν λυπήθηκαν χωράφι, δεν λυπήθηκαν ζώο ή άνθρωπο οι κατακτητές των 8 ημερών· 8 ημέρες κράτησε η ισοπέδωσή του, 80 χρόνια δεν έχουν φτάσει για την ανόρθωσή του.

Οι Χρυσιώτες κάθε Αύγουστο διοργανώνουν μια σεμνή και συγκινητική τελετή κατά την οποία τιμούν την μνήμη του προστάτη Αγίου Σεραφείμ, τη θυσία των 7 αθώων στο Νημάτι και θυμούνται τα γεγονότα που οδήγησαν στην ισοπέδωση του χωριού. Φέτος στις 19 Αυγούστου 2022, μετά από πρόσκληση του Συλλόγου Χρυσιωτών, ομιλητής της εκδήλωσης ήταν ο κ. Γιάννης Δημητρίου, Γ. Γραμματέας του Συνδέσμου Εφέδρων Αξιωματικών Ευρυτανίας.

ΤΟΠΙΚΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ
ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ
ΑΘΛΗΤΙΚΑ