Η σύντομη ιστορία της Τρεμπλίνκα ξεκίνησε το φθινόπωρο του 1941. Ο επικεφαλής της Αστυνομίας της Βαρσοβίας και υψηλόβαθμοι αξιωματικοί των Ες-Ες επέβλεψαν τις εργασίες κατασκευής στρατοπέδου καταναγκαστικής εργασίας, που διεξάγονταν με γοργούς ρυθμούς σε χώρο μεταξύ των χωριών Τρεμπλίνκα και Μαλκίνια, βορειοανατολικά της πολωνικής πρωτεύουσας.
Από τον Θωμά Σίδερη
Ο χώρος δεν επιλέχθηκε διόλου τυχαία. Καταρχήν, από εκεί διερχόταν ο κύριος σιδηροδρομικός άξονας που συνέδεε τη Βαρσοβία με το Μπιαλίστοκ, τη μεγαλύτερη πόλη της βορειοανατολικής Πολωνίας, στα σύνορα με τη Λευκορωσία. Κατά δεύτερο, εκεί υπήρχε και λειτουργούσε πριν ακόμη από τον πόλεμο ένα μεγάλο και παραγωγικό λατομείο χάλικα. Οι Ναζί είχαν μεγάλη ανάγκη την πρώτη ύλη για τα οχυρωματικά τους έργα. Κατά τρίτο, η περιοχή ήταν αραιοκατοικημένη. Και αυτός ο παράγοντας, σε συνδυασμό με τη διέλευση των τρένων, θα αποδειχθούν μοιραίοι στη συνέχεια, όταν οι Ναζί αποφασίσουν να προχωρήσουν στην επέκταση των εγκαταστάσεων και στη δημιουργία στρατοπέδου εξόντωσης, μακριά από τα βλέμματα των ντόπιων αλλά και της διεθνούς κοινότητας. Η Τρεμπλίνκα θα γίνει ο μεγαλύτερος ομαδικός τάφος μετά το Άουσβιτς.
Τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου, το έργο κατασκευής είχε σχεδόν ολοκληρωθεί. Το αρχικό στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας, Τρεμπλίνκα 1, είχε υποτυπώδεις εγκαταστάσεις: θαλάμους για τους κρατούμενους και τη φρουρά, ένα αναρρωτήριο και το διοικητήριο. Διοικητής του σε όλη τη διάρκεια λειτουργίας του ήταν ο Ταγματάρχης των Ες-Ες Τεοντόρ φαν Όιπεν.
Πριν μπει ο χειμώνας του 1941 είχαν ήδη μεταφερθεί εκεί με τρένα Πολωνοεβραίοι από τα γκέτο της Βαρσοβίας αλλά και άλλοι Πολωνοί πολίτες που είχαν στοχοποιηθεί από το ναζιστικό καθεστώς (κομμουνιστές, μέλη συνδικαλιστικών οργανώσεων και φοιτητικών ενώσεων και άλλοι).
Λίγους μήνες αργότερα και ενώ είχε ήδη μπει σε εφαρμογή το σχέδιο της «Επιχείρησης Ράινχαρντ», οι Ναζί επέκτειναν το στρατόπεδο με την κατασκευή ενός ακόμη τμήματος, της Τρεμπλίνκα 2 , αμέσως μετά τη σιδηροδρομική διασταύρωση της Μαλκίνια. Κατασκεύασαν πρόσθετη σιδηροδρομική γραμμή από το ύψος της διασταύρωσης μέχρι το προαύλιο του νέου στρατοπέδου. Το τοπόσημο του περίκλειστου -από πυκνό δάσος και αγκαθωτό συρματόπλεγμα- χώρου ήταν ένα κτίριο βιτρίνα, ένα οικοδόμημα πιστό αντίγραφο σιδηροδρομικού σταθμού (με πίνακες δρομολογίων, πινακίδες κατάδειξης, κτλ).
Όταν έφταναν τα τρένα της σιωπής στη διασταύρωση της Μαλκίνια -επρόκειτο συνήθως για συρμούς των 60 βαγονιών- τα βαγόνια ομαδοποιούνταν σε εικοσάδες προτού ρυμουλκηθούν στο στρατόπεδο εξόντωσης. Επρόκειτο για μία διαδικασία παραπλάνησης των κρατουμένων. Οι Ναζί και οι συνεργάτες τους άφηναν να εννοηθεί ότι η Μαλκίνια ήταν ένας απλός σιδηροδρομικός διαμετακομιστικός κόμβος και ότι οι κρατούμενοι θα διαμοιράζονταν σε διαφορετικές εγκαταστάσεις. Αλλά το σύντομο ταξίδι τους ήταν ένα ταξίδι χωρίς επιστροφή.
Το σύνολο των κρατουμένων περνούσε το προαύλιο της Τρεμπλίνκα 2. Μέσα στις επόμενες λίγες ώρες, οι περισσότεροι θα είχαν θανατωθεί στους θαλάμους αερίων και μόνο ένας μικρός αριθμός θα επιβίωνε μέχρι την επόμενη μέρα. Από τους προσωρινώς διασωθέντες, κάποιοι θα κατέληγαν στην Τρεμπλίνκα 1 προκειμένου να αναπληρώσουν πεθαμένους εργάτες ή να αντικαταστήσουν εργάτες για τους οποίους είχε ήδη αποφασιστεί η θανάτωσή τους. Όσοι θα διέμεναν τελικώς στην Τρεμπλίνκα 2, θα αναλάμβαναν κυρίως χρέη μεταφορέα των άψυχων σωμάτων από τους θαλάμους αερίων μέχρι τις τάφρους, ενώ κάποιοι λίγοι, με κάποιες τεχνικές δεξιότητες, θα απασχολούνταν ως εργάτες σε διάφορες κατασκευαστικές εργασίες εντός του στρατοπέδου. Ανάμεσα στους τεχνίτες αυτούς ήταν και ο Γιάνκελ Γουέρνικ.
Οι πρώτες πολυπληθείς μεταγωγές προς την Τρεμπλίνκα 2 έγιναν από τα γκέτο της Βαρσοβίας και της πόλης Ράντομ, όχι πολύ μακριά από την πολωνική πρωτεύουσα, που υπάγονταν στο Γενικό Κυβερνείο . Στο διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Σεπτεμβρίου 1942 οι Ναζί φόρτωσαν στα τρένα της σιωπής 265.000 Πολωνοεβραίους από το γκέτο της Βαρσοβίας και άλλους 345.000 από το γκέτο του Ράντομ το επόμενο δίμηνο. Από τον Οκτώβριο του 1942 έως και τον Φεβρουάριο 1943 μεταφέρθηκαν εκεί 110.000 Πολωνοεβραίοι από το γκέτο του Μπιαλίστοκ και ακολούθησαν άλλοι 33.000 από το γκέτο του Λούμπλιν, ανατολικά του ποταμού Βιστούλα. Στην Τρεμπλίνκα 2 μεταφέρθηκαν επίσης Εβραίοι και Ρομά από τη Γιουγκοσλαβία, τη Γαλλία, την Αυστρία, τη Σλοβακία αλλά και τη Γερμανία. Στους θαλάμους αερίων της κατέληξαν επίσης και 8.000 Εβραίοι από το Τερεζίενσταντ. Οι μεταγωγές συνεχίστηκαν, με φθίνοντα ρυθμό, μέχρι και τον Μάιο του 1943.
Ωστόσο, η Τρεμπλίνκα συνδέεται με τον εκτοπισμό και τη θανάτωση μεγάλου αριθμού Ελλήνων Εβραίων.
Την περίοδο 1943-1944 συνελήφθησαν στην Ελλάδα από τις δυνάμεις κατοχής και τους συνεργάτες τους 58.000 Έλληνες Εβραίοι, Ρωμανιώτες και Σεφαραδίτες. Την ίδια περίοδο, στη Γαλλία, συλλαμβάνονται άλλοι δύο χιλιάδες Εβραίοι, όλοι τους Έλληνες υπήκοοι.
Από το σύνολο των 60.000 συλληφθέντων Ελλήνων Εβραίων, οι 4.000 (ανάμεσά τους και οι Εβραίοι της Θράκης) μεταφέρθηκαν με τα τρένα της σιωπής στο στρατόπεδο εξόντωσης της Τρεμπλίνκα. Εκεί δολοφονήθηκαν όλοι. Οι υπόλοιποι 56.000 Έλληνες Εβραίοι οδηγήθηκαν αρχικώς στο στρατόπεδο εξόντωσης του Άουσβιτς. Μέχρι την άνοιξη του 1945 θανατώθηκαν στους θαλάμους αερίων 46.000 Έλληνες Εβραίοι (75%), ενώ οι υπόλοιποι 14.000 συλληφθέντες (25%) εργάστηκαν ως σκλάβοι στα στρατόπεδα εξόντωσης και στα εργοστάσια που βρίσκονται υπό τον έλεγχο των Ναζί .
Αναδημοσίευση από το βιβλίο του δημοσιογράφου της ΕΡΤ Θωμά Σίδερη «ΤΑ ΤΡΕΝΑ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ», 1η έκδοση 2019, εκδόσεις «ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ».
www.ertnews.gr
