Το συγκεκριμένο άρθρο, δεν θα αναφερθεί στην έκρηξη, στη μη λειτουργία του αυτοματοποιημένου συστήματος φρεναρίσματος, στα τόσα χιλιάδες αρχεία που εξαφανίστηκαν, στα βίντεο που χάθηκαν και στα βίντεο που «εμφανίστηκαν», αλλά στο μπάζωμα.
Στο μπάζωμα της συλλογικής συνείδησης, στο «συλλογικό τραύμα».
Πώς τραυματίζεται η συλλογική συνείδηση;
Αρχικά, ο Hirschberger, G. (2018) ως συλλογικό τραύμα ορίζει τις ψυχολογικές αντιδράσεις σε ένα τραυματικό γεγονός που επηρεάζει μια ολόκληρη κοινωνία, δημιουργεί κρίση νοήματος και αναφέρεται σε μια τραγωδία η οποία επηρεάζει τη συλλογική μνήμη. Με πιο απλό τρόπο, σκέψου εσύ ποιο είναι το αποτύπωμα που σου έχει αφήσει η τραγωδία στο Μάτι ή το έγκλημα των Τεμπών. Πώς ηχεί μέσα σου πλέον η φράση «πάρε με όταν φτάσεις» ή «δεν έχω οξυγόνο»;
Τι εννοούμε, όταν λέμε πως δημιουργεί μια κρίση νοήματος;
Ένα τραυματικό γεγονός, ατομικό ή συλλογικό είναι κατακλυσμιαίο. Ο ανθρώπινος οργανισμός δε μπορεί να το διεργαστεί εξ’ ολοκλήρου. Αυτό σημαίνει πως ανάλογα τη φύση και τα αίτια του τραύματος, αρχίζει να αλλάζει η πραγματικότητά μας, ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Αλλάζει τον τρόπο που επεξεργαζόμαστε και βλέπουμε όχι μόνο το τραύμα που βιώθηκε, αλλά και το τι κάνουμε με την ανάμνησή του καθώς προχωράμε.
Γιατί μιλάμε για συλλογικό τραύμα στο έγκλημα των Τεμπών;
Το έγκλημα αυτό καθορίζει την ταυτότητά μας, τις κοινωνικές αξίες και ενισχύει το αίσθημα της ανασφάλειας. Ένα υγιές κράτος δικαίου δημιουργεί ένα ασφαλές και προστατευμένο περιβάλλον, με μια απλή συλλογιστική σκέψη. Όταν κάποιος δολοφονεί, χρειάζεται και να τιμωρηθεί με έννομους και δικαστικούς θεσμούς. Τι γίνεται, λοιπόν, όταν υπάρχει ατιμωρησία, όταν μιλάμε για διαχρονικές θεσμικές πρακτικές και χρόνια ανεπίλυτα προβλήματα; Τότε, το συλλογικό τραύμα μπορεί να υπονομεύσει την αίσθηση της ασφάλειας, της δικαιοσύνης, της ισότητας, της συνοχής. Γίνεται πολιτισμικό τραύμα και συνδέεται με τη συλλογική μνήμη.
Η υπονόμευση της θεμελιώδους αίσθησης της ασφάλειας.
Σε αυτό το τρένο ο κάθε πολίτης είδε μέσα τον εαυτό του ή το παιδί του. Εδώ και δύο χρόνια ο κάθε πολίτης βουβά ή δυνατά τραυματίζεται επανειλημμένως από την κρατική ανεπάρκεια.
Εδώ είναι που καταρρέει η συλλογική αυταπάτη, ότι κάτι λειτουργεί σωστά και δεν ζούμε από τύχη. Ο κρότος της κατάρρευσης είναι τεράστιος. Το αίσθημα αβοήθητου! Τι νιώθει ένας πολίτης όταν δεν υπάρχει αίσθημα βοήθειας και εμπιστοσύνης; Μόνος.
Τραύμα δεν είναι μόνο αυτό καθ’ αυτό το γεγονός, αλλά και το να νιώθεις ότι δεν έχεις στήριξη, ότι είσαι μόνος και αβοήθητος.
Το να βρίσκεσαι σε ένα «πολιτισμένο» κράτος , αφορά το αυτονόητο δικαίωμα σου να είσαι προστατευμένος. Η ανεπάρκεια της δημιουργίας ασφάλειας και εμπιστοσύνης μεταξύ κράτους, θεσμών δικαιοσύνης και πολιτών, βασίζεται και προκαλεί αυξημένο συλλογικό φόβο, αισθήματα ανεπάρκειας και εγκατάλειψης, ταπείνωση, οργή, γενικευμένο άγχος, επιθετικότητα και κρίση ταυτότητας. Μία αίσθηση συγκάλυψης και διαφθοράς ενός κράτους, το οποίο όχι απλά δε φροντίζει τα τραύματα των πληγέντων, αλλά τα δημιουργεί ξανά και ξανά. Οι παραλείψεις της Δικαιοσύνης και η ατελείωτη αναμονή της διερευνητικής-δικαστικής διαδικασίας. Αυτά από μόνα τους τραυματίζουν, κουράζουν, εξουθενώνουν και σε εξωθούν να τα παρατήσεις.
Όμως, όπως οι γονείς των θυμάτων πατούν πάνω στο πένθος και την απώλειά τους, για να δικαιώσουν τις ψυχές των παιδιών τους, όπως οι επιζήσαντες τραυματίες έχουν χάσει τον ύπνο τους εδώ και δύο χρόνια και παλεύουν μόνοι τους και με το δικό τους υποστηρικτικό περιβάλλον, για να καλύψουν χειρουργεία, φαρμακευτικές αγωγές, ψυχολογικές και ψυχιατρικές υπηρεσίες… Έτσι κι εμείς, ειδικά εμείς, να μην τα παρατήσουμε!
Οφείλουμε δημόσια μνήμη στους ανθρώπους που χάθηκαν. Έτσι θα ενισχυθεί η συλλογική μνήμη και θα γλιτώσουν τα παιδιά. Και τότε ίσως και να υπάρχει ελπίδα.
Έχουμε βιώσει πένθος, βαθιά θλίψη, θυμό, απώλεια. Οι συγγενείς των θυμάτων δίνουν μάχη για τη μνήμη, την αλήθεια και τη δικαιοσύνη. Δύο χρόνια μετά την τραγωδία, η μνήμη μπορεί να διατηρείται ζωντανή, αλλά η αλήθεια δεν έχει αποκαλυφθεί και η δικαιοσύνη δεν έχει αποδοθεί.
Τα ΜΜΕ, κατά γενική παραδοχή, δεν χρήζουν περαιτέρω συζήτησης όσον αφορά τη στάση τους στην παραπληροφόρηση και την απόκρυψη της αλήθειας στην υπάρχουσα κατάσταση. Αλλά, μήπως αυτή η στάση δεν συνιστά βία; Πόσο διαφορετικό περιμένουμε να είναι το αποτέλεσμα όταν ο ίδιος ο Πρωθυπουργός μεταθέτει τις ευθύνες σε άλλους και χαρακτηρίζει «ζούγκλα» τις δικές μας διεκδικήσεις, ενώ αγνοεί τις κυβερνητικές και κομματικές δυσλειτουργίες; Η αποποίηση ευθυνών δημιουργεί τραύματα όχι μόνο στους ανθρώπους που τη βιώνουν, αλλά και στο συλλογικό μας ψυχισμό, ειδικά όταν αυτή η πρακτική επαναλαμβάνεται. Το έγκλημα έχει ένα μοτίβο συγκάλυψης και αυτό το έγκλημα είναι διαρκές.
Τα μαύρα μπαλόνια που αφήνουν τα παιδιά στους ουρανούς, είναι η μόνη εικόνα που μπορεί να μας κάνει να δούμε κατάματα την ανεπάρκεια. Την ανεπάρκεια αυτού του κράτους που θα έπρεπε ως «άλλος γονέας» να φροντίζει τα παιδιά του. Αντί γι’ αυτό, είναι η αιτία του εγκλήματος, η βαθιά ριζωμένη κουλτούρα έλλειψης φροντίδας, υποστήριξης και ασφάλειας, η οποία δομεί την κοινωνία μας και την ψυχική μας υγεία.
Η εικόνα των εκτροχιασμένων τρένων, είναι η εικόνα μιας εκτροχιασμένης κοινωνίας. Με 58 καρφιά. Τα 57 των θυμάτων, και το 58ο των οικογενειών, των τραυματιών και το πένθος μιας ολόκληρης χώρας.
Για όλους τους ανθρώπους που ψάχνουν δικαίωση. Για εκείνους τους γονείς που έχασαν τα παιδιά τους. Για εκείνους τους γονείς που προσπαθούν να βιώσουν το πένθος σε μια πολιτεία που κάθε μέρα τους τραυματίζει. Για εκείνους τους γονείς που πάνω στο πένθος πατάνε και διεκδικούν δικαίωση. Για όλα τα σύμβολα δικαιοσύνης, ελλείψει ή εν αναμονή της θεσμικής δικαιοσύνης, που δίνουν βουβό ή οχυρό αγώνα κάθε μέρα. Για όλα τα παιδιά που τραυματίζονται από την κρατική ανεπάρκεια. Για όλα εκείνα τα παιδιά που αφήνουν τα μαύρα μπαλόνια και γράφουν ποιήματα, τραγούδια, τα ονόματα των νεκρών. Για όλους εκείνους που ξεχύθηκαν στους δρόμους, και είναι οι φωνές των νεκρών, οι φωνές των ζωντανών, που δεν θα ησυχάσουν αν δεν δουν την δικαιοσύνη να λάμπει για μια φορά. Που δεν θα ησυχάσουν, αν δεν λυτρωθούν.
Για όλους αυτούς που θέλουν αυτά «τα καρφιά να μην πονάνε, να είναι καρφιά που ανακουφίζουν» (Μίλτος Σαχτούρης).
…στις λέξεις και στις μάχες που έχουν την κοφτερή δύναμη να ξυπνήσουν συνειδήσεις.
Λιάνγκου Αναστασία
Κοινωνική Λειτουργός
