Η πρωτοχρονιά και οι αλλαγές που επισημαίνονται στο ημερολόγιο, η αισιοδοξία ότι “κάτι καλό θα συμβεί φέτος”, και γενικά αυτό που σηματοδοτεί η κυκλική πάροδος του χρόνου, αποτέλεσαν την καλύτερη δικαιολογία να ψάξω και να βρω μια παλιά εργασία μου σχετικά με το χρόνο, να αφαιρέσω τις πολλές βιβλιογραφικές αναφορές και να προσπαθήσω με λίγα λόγια να μοιραστώ μαζί σας ορισμένα πράγματα, για τα οποία όλοι λίγο – πολύ έχουμε μια διαισθητική γνώση. Άλλο πράγμα όμως να διαισθάνεσαι κάτι και άλλο να αποδεικνύεται επιστημονικά!
Ξεκινώντας πρέπει να πούμε ότι, σύμφωνα με την Ψυχολογία, υπάρχουν δύο ήδη επικοινωνίας: Το πρώτο είδος είναι η “λεκτική επικοινωνία”, δηλαδή οι λέξεις και οι φράσεις που βγαίνουν από το στόμα μας, όταν θέλουμε να πούμε κάτι σε κάποιον άλλων.
Το δεύτερο είδος, η “μη λεκτική επικοινωνία” έχει να κάνει με την αφή, (το πώς αγγίζουμε κάποιον), την κίνηση του σώματος, τις παραγλωσσικές εκφράσεις (μέσω των ήχων και της χροιάς της φωνής) και το πόσο χώρο αφήνουμε ανάμεσα σε μας και τον συνομιλητή μας. Η αντίληψη του χρόνου είναι επίσης μια από τις συνιστώσες της μη λεκτικής επικοινωνίας ανάμεσα σε δύο συνομιλητές.
Δημιουργήθηκε έτσι ένα νέο πεδίο έρευνας, ως κλάδος της διαπολιτισμικής ψυχολογίας, που ονομάζεται “χρονιμική”. Πρόκειται, ακριβώς, για τη μελέτη της χρήσης του χρόνου στη μη λεκτική επικοινωνία.
Ανάμεσα στους διάφορους πολιτισμούς, η αντίληψη του χρόνου παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στη διαδικασία της μη λεκτικής επικοινωνίας. Η αντίληψη που έχουμε για τον χρόνο περιλαμβάνει την ακρίβεια, την προθυμία να περιμένουμε σε μια ουρά αλλά και το πώς αλληλοεπιδρούμε με τους άλλους. Η χρήση του χρόνου μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο της ζωής μας, την καθημερινή μας ατζέντα, την ταχύτητα της ομιλίας, τις κινήσεις και το πόση ώρα μπορεί κάποιος να αφιερώσει στο να ακούσει τον άλλο.
Ο χρόνος μπορεί να χρησιμοποιηθεί επίσης ως δείκτης κοινωνικού στάτους. Για παράδειγμα, στις περισσότερες εταιρίες το αφεντικό μπορεί να διακόψει μια διαδικασία για να συμμετάσχει σε μια αυτοσχέδια συνάντηση οποιαδήποτε στιγμή, αλλά ο μέσος εργαζόμενος θα πρέπει να κλείσει ραντεβού για να δει το αφεντικό.
Όπως είναι φανερό, ο τρόπος με τον οποίο διαφορετικές κουλτούρες αντιλαμβάνονται το χρόνο μπορεί να επηρεάσει άμεσα την επικοινωνία. Επομένως, εντοπίζονται δύο διαφορετικές προσεγγίσεις του τρόπου χρήσης και της πρόσληψης του χρόνου, ανάμεσα στους διάφορους πολιτισμούς, η μονοχρονική και η πολυχρονική προσέγγιση.
Ένα μονοχρονικό σύστημα σημαίνει ότι τα πράγματα γίνονται ένα-ένα κάθε φορά και ο χρόνος χωρίζεται σε ακριβείς, μικρές μονάδες. Βάσει του συστήματος αυτού, ο χρόνος μπορεί να προγραμματιστεί, να οργανωθεί και είναι διαχειρίσιμος. Οι δυτικές κοινωνίες εν γένει, μπορούν να θεωρηθούν ως μονοχρονικές. Αυτή η αντίληψη προέκυψε κατά τη διάρκεια της Βιομηχανικής Επανάστασης , όταν η ζωή στο εργοστάσιο απαιτούσε από το εργατικό δυναμικό να είναι σε ετοιμότητα και στη θέση του σε μια δεδομένη στιγμή.
Πολλοί Αμερικανοί για παράδειγμα, πιστεύουν ότι ο χρόνος είναι ένας πολύτιμος πόρος που δεν πρέπει να σπαταλιέται και ότι πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη. Ο χρόνος αγοράζεται, εξοικονομείται, ξοδεύεται και δημιουργείται. Γι’ αυτούς “ο χρόνος είναι χρήμα”. Αναλύεται σε έτη, μήνες, ημέρες, ώρες, λεπτά, δευτερόλεπτα ακόμη και σε χιλιοστά του δευτερολέπτου. Τον χρησιμοποιούμε για να δομήσουμε τόσο την καθημερινή μας ζωή όσο και τα μελλοντικά γεγονότα. Έχουμε χρονοδιαγράμματα που πρέπει να ακολουθήσουμε: ραντεβού που θα πρέπει να πάμε σε συγκεκριμένη ώρα, μαθήματα που αρχίζουν και τελειώνουν σε ορισμένες χρονικές περιόδους, δουλειές που αρχίζουν και τελειώνουν σε ορισμένες χρονικές περιόδους, ακόμα και οι αγαπημένο μας τηλεοπτικές εκπομπές, ξεκινούν και καταλήγουν σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα.
Όπως υποστήριξε ο Έντουαρντ Χώλ σχετικά με την οπτική γωνία του Αμερικανού για τον χρόνο στον κόσμο των επιχειρήσεων, “το πρόγραμμα είναι ιερό”. Αυτές οι κουλτούρες δεσμεύονται από τα χρονοδιαγράμματα και μπορεί να θεωρήσουν όποιον δεν συμμερίζεται την ίδια αντίληψη για το χρόνο ως ασεβή και αναποτελεσματικό.
Από την άλλη, το πολυχρονικό σύστημα είναι αυτό όπου πολλά πράγματα μπορούν να γίνουν με τη μία, όπου υπάρχει μια ευρύτερη αντίληψη για τον χρόνο ο οποίος θεωρείται περισσότερο ρευστός και επαρκής. Παραδείγματα πολυχρονικής συμπεριφοράς είναι το να πληκτρολογείς ενώ μιλάς στο τηλέφωνο ή να κρατάς σημειώσεις ενώ συμμετέχεις σε μια συνεδρίαση. Η πολυχρονία αντιτίθεται με την μονοχρονία που σημαίνει ότι πρέπει να κάνεις ένα πράγμα τη φορά. Οι πολυχρονικοί πολιτισμοί, είναι πολύ λιγότερο επικεντρωμένοι στην λογιστική ακρίβεια της κάθε στιγμής. Όπως σημειώνει ο Ρέιμοντ Κοέν, οι πολυχρονικές κουλτούρες είναι πιο εστιασμένες στην παράδοση και τις σχέσεις παρά στους στόχους. Σημειώνει ότι οι “παραδοσιακές κοινωνίες έχουν στη διάθεσή τους όλο το χρόνο του κόσμου. Οι αυθαίρετες υποδιαιρέσεις του ρολογιού πολύ μικρή σημασία έχουν για πολιτισμούς που βασίζονται στον κύκλο των εποχών, το αναλλοίωτο μοτίβο της αγροτικής ζωής, τη ζωή της κοινότητας, και το ημερολόγιο των θρησκευτικών εορτών”.
Οι πολυχρονικές κουλτούρες είναι περισσότερο εστιασμένες στις σχέσεις, παρά στον κύκλο του ρολογιού. Δεν έχουν κανένα πρόβλημα αν αργήσουν σε ένα ραντεβού αν κάνουν κάτι άλλο ή αν υπερβούν κάποιο χρονοδιάγραμμα, επειδή η έννοια του χρόνου είναι ρευστή και μπορεί εύκολα να επεκταθεί ή να περιοριστεί, ανάλογα με τις ανάγκες. Ως αποτέλεσμα, οι πολυχρονικοί πολιτισμοί έχουν πολύ λιγότερο τυπική αντίληψη του χρόνου. Δεν κυριαρχούνται από την ακρίβεια των ημερολογίων και των χρονοδιαγραμμάτων. Αντίθετα, σε πολλές περιπτώσεις προγραμματίζουν πολλαπλά ραντεβού ταυτόχρονα έτσι ώστε η διατήρηση ενός χρονοδιαγράμματος να είναι αδύνατη.
Έτσι λοιπόν. Τώρα που ξέρουμε ότι τα πάντα σχετικά με το χρόνο είναι ζήτημα κοινωνικής πρόσληψης, μπορούμε μόνοι μας να δώσουμε την αξία που πρέπει σε κάθε δευτερόλεπτο, ή έτος που περνάει ανεπιστρεπτί.
