ΦΩΤΟ. “Δέντρα-Μάρτυρες της Εθνικής Παλιγγενεσίας στον Δήμο Καρπενησίου, ήταν το θέμα που ανέπτυξαν ο Δρ Ανδρέας Παπαδόπουλος, καθηγητής στο Τμήμα Δασολογίας Καρπενησίου (ΓΠΑ), και η Βασιλική Λάππα, Εκπαιδευτικός Α/θμιας, Δασοπόνος & Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια στο ίδιο τμήμα.

ρεπορτάζ από την έντυπη έκδοση

Με αφορμή τη συμπλήρωση διακοσίων ετών από την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων, το δραστήριο Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, με έδρα το Καρπενήσι, ασχολήθηκε -ποικιλοτρόπως- με την ανάδειξη αιωνόβιων δέντρων που διαδραμάτισαν ρόλο στην Επανάσταση, ήταν «μάρτυρες» ιστορικών μαχών, στον ίσκιο τους ξαπόστασαν οπλαρχηγοί και ελήφθησαν αποφάσεις κομβικές.

Ενδιαφέρον είχε η εργασία του φοιτητή, Νίκου Μπέλεχα, που ασχολήθηκε με μνημειώδη ανά την Ελλάδα δέντρα και τη σημασία τους ανά τους αιώνες, από τον πλάτανο Ι.Μ. Αγίας Λαύρας στα Καλάβρυτα μέχρι το κυπαρίσσι του Κοσμά του Αιτωλού στην Πρασιά Ευρυτανίας. «Σε κάθε περιοχή της Ελλάδας υπάρχουν δένδρα που συνδέονται με μύθους, θρύλους και ιστορικές στιγμές· μεταξύ αυτών βρέθηκαν και αρκετά δένδρα που σχετίζονται με τον οθωμανικό ζυγό και την Επανάσταση», ανέφερε σε άρθρο του ο φοιτητής, που μαζί με τον επίκουρο καθηγητή της Δασολογίας Καρπενησίου, Γιώργο Φωτιάδη, μίλησαν στην εκπομπή Ο3 της ΕΡΤ3.

Με μεγάλη συμμετοχή

Ανήμερα της εθνικής επετείου της 25ης Μαρτίου, το Τμήμα Δασολογίας Καρπενησίου διοργάνωσε με μεγάλη επιτυχία, διαδικτυακή ημερίδα με θέμα «Δάση και δένδρα: μνήμες πολιτισμού και ιστορίας». Παρότι ημέρα αργίας, στην πλατφόρμα εισήλθαν και παρακολούθησαν τις ενδιαφέρουσες εισηγήσεις σχεδόν 200 άτομα (!) απ’ όλη την Ελλάδα.

Μεταξύ άλλων, αναπτύχθηκε εισήγηση με θέμα τα παλαιότερα δέντρα του Καρπενησίου και των χωριών του, δέντρα που «μετρούν» αιώνες ζωής, από τα πλατάνια στο Κεφαλόβρυσο όπου σκοτώθηκε ο Μπότσαρης μέχρι βαλανιδιές, καστανιές και πουρνάρια.

Την ημερίδα συντόνιζε η καθηγήτρια, Αναστασία Παντέρα, και η πρώτη εισήγηση είχε τίτλο «Αιωνόβια δάση και δένδρα: Τόποι συνάντησης της φύσης και του πολιτισμού».

Η ομιλήτρια Δρ Καλλιόπη Στάρα, Επιστημονική Συνεργάτιδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, αναφέρθηκε στον ρόλο εμβληματικών δέντρων στην πορεία του χρόνου και στη σχέση που ανέπτυξαν οι άνθρωποι μαζί τους, εστιάζοντας, κυρίως, στην περιοχή του Ζαγορίου και της Κόνιτσας. Η μεγάλη πλειονότητα των δέντρων που φυτεύτηκαν στις πλατείες των χωριών τα τελευταία 200 χρόνια είναι πλατάνια, αντικαθιστώντας παλαιότερες βελανιδιές ή πουρνάρια, σημείωσε και αναφέρθηκε στα «ιερά δάση», όπου ίσχυε ένα ιδιαίτερο καθεστώς διαχείρισης, συνδεόμενο κυρίως με λειτουργικές ανάγκες των κοινοτήτων, με απαγορεύσεις και κυρίως με τον φόβο ότι η κοπή των δέντρων τους μπορεί να επιφέρει τιμωρίες υπερφυσικού χαρακτήρα.

Τα δέντρα του Καρπενησίου

Έντονο τοπικό ενδιαφέρον είχε, ακολούθως, η εισήγηση που παρουσιάστηκε με τίτλο «Δέντρα-Μάρτυρες της Εθνικής Παλιγγενεσίας στον Δήμο Καρπενησίου», που ανέπτυξαν ο Δρ Ανδρέας Παπαδόπουλος, καθηγητής στο Τμήμα Δασολογίας Καρπενησίου (ΓΠΑ), και η Βασιλική Λάππα, Εκπαιδευτικός Α/θμιας, Δασοπόνος & Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια στο ίδιο τμήμα. Η καταγραφή των αιωνόβιων δέντρων στα όρια του δ. Καρπενησίου ξεκίνησε στο πλαίσιο μελέτης το 2012 (Παπαδόπουλος, Ραυτογιάννης, Παντέρα) και συνεχίστηκε με τη μεταπτυχιακή διατριβή «Αιωνόβιες δρυς στον δήμο Καρπενησίου: μια αναζήτηση στον ορεινό πολιτισμό & την οικολογία» (Λάππα 2020).

Όλα αυτά τα χρόνια, εξετάστηκαν και αναλύθηκαν περισσότερα από 150 δέντρα και για 60 από αυτά υπάρχουν, πλέον, αναλυτικές πληροφορίες και στοιχεία. Οι ειδικοί, με τη χρήση τεχνικών της δενδροχρονολόγησης, κατάφεραν να φθάσουν σε ασφαλή συμπεράσματα για την ηλικία των παλαιότερων δέντρων στην περιοχή, δέντρων αιωνόβιων και εμβληματικών. Εξετάστηκαν 25 πλατάνια, 21 βελανιδιές διαφόρων ειδών, 10 πουρνάρια, καστανιές, μία ιτιά και ένα κυπαρίσσι, ενώ για κάποια εξ αυτών έγινε και αξιολόγηση της κατάστασης του κορμού τους.

Το παλαιότερο δέντρο στα όρια του δ. Καρπενησίου βρίσκεται στη Μεσοκώμη της ΔΕ Δομνίστας και είναι ένας πλάτανος (Platanos orientalis) με ηλικία σχεδόν 600 ετών (!), που «πρόλαβε» ακόμα και την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453). Έχει περίμετρο 11 μέτρων και είναι χαρακτηριστικό ότι στο εσωτερικό του φύεται και άλλο δέντρο -ένα πουρνάρι. Και στον Ασπρόπυργο της ΔΕ Προυσού υπάρχει πλάτανος με ηλικία περί τα 400 χρόνια, ενώ στο χωριό Καστανιά, δέντρο καστανιάς με περίμετρο 9 μέτρων, υπολογίστηκε στα 500 έτη ζωής.

Εντυπωσιακά ήταν τα ευρήματα των ανθρώπων του Τμήματος Δασολογίας Καρπενησίου και στο Κλαυσί. Νότια του χωριά, στο ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου στέκουν βελανιδιές με ηλικίες από 337 μέχρι 552 χρόνια. Εκεί, τον Αύγουστο του 1823, ανέφερε η εισηγήτρια Βασιλική Λάππα, ο Μάρκος Μπότσαρης καλεί σε σύναξη τους ντόπιους οπλαρχηγούς προκειμένου να σχεδιάσουν τον κλεφτοπόλεμο ενάντια των Τουρκαλβανών, που είχαν στρατοποδεύσει στο Κεφαλόβρυσο.

Εκεί, στον τόπο όπου ο Μπότσαρης θυσιάστηκε στο πεδίο της μάχης και πέρασε μεμιάς στην αθανασία, πλάτανοι ηλικίας 300 χρόνων επιβιώνουν μέχρι σήμερα, αμίλητοι «μάρτυρες» της ιστορίας της Εθνεγερσίας.

Ήταν 16 Αυγούστου του 1822, όταν ντόπια στρατεύματα επιχειρούν να πλήξουν τις ισχυρές δυνάμεις του Δράμαλη στην πορεία του προς την Πελοπόννησο. Το σκηνικό κλεφτοπόλεμου είχε στηθεί στο ξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής, στον Άγιο Νικόλαο (Λάσπη) Καρπενησίου, κάτω από βελανιδιές ηλικίας 208-330 ετών, όπως έδειξε η δενδροχρονολόγηση.

Αιωνόβια πλατάνια με ιστορία 350-380 ετών στέκουν αγέρωχα στη Φουρνά και τη Βράχα, χωριά που συνδέθηκαν με την οικογένεια του περίφημου Κατσαντώνη, ήδη από τα προ-επαναστατικά χρόνια. Επίσης, τεράστια πουρνάρια, που «έζησαν» τα χρόνια της Επανάστασης, όπως και τον κατατρεγμό που βίωσαν ανυπεράσπιστα γυναικόπαιδα και έγιναν κομμάτι της μακραίωνης κτηνοτροφικής παράδοσης των τσοπαναραίων, βρίσκονται -ενδεικτικά- στους Γοριανάδες, το Καλεσμένο και τη Μηλιά του δ. Καρπενησίου, με ηλικία που ξεπερνά τα 350 χρόνια.

Η Β. Λάππα αναφέρθηκε και σε υπεραιωνόβια άλση δρυός που περιβάλλουν, μέχρι και σήμερα, εκκλησίες και μοναστήρια, όπως στην Παναγία του Νόστιμου, την Αγία Παρασκευή Δομιανών και τον Άγιο Ιωάννη στο Βουτύρο.

Προστασία και ανάδειξη

«Μελετώντας την τοπική μας ιστορία μέσα στο πλαίσιο της ευρύτερης εθνικής ιστορίας, προσεγγίζουμε τα μνημειακά δέντρα ως ιστορικές πηγές, ως τεκμήρια του υλικού και άυλου πολιτισμού μας, που τραγουδήθηκαν και τραγουδιούνται στα δημοτικά τραγούδια, σε κυκλωτικούς χορούς, συνόδευαν και συνοδεύουν και σήμερα τα έθιμά μας στον κύκλο της ζωής και των εποχών και που συνδέονται με τα θρησκευτικά μυστήρια και τις εορτές (…)», σημείωσε στον επίλογό της η εισηγήτρια, τονίζοντας ακόμα πως «…σε όλες αυτές τις εκδηλώσεις, οι κάτοικοι συνοδεύονταν από τα βαθύσκιωτα αιωνόβια δέντρα που και εμείς σήμερα έχουμε την τύχη να απολαμβάνουμε, στους τόπους που έδρασαν οι αγωνιστές του ’21. Στα μονοπάτια που περπάτησαν, στα μετερίζια που στρατοπέδευσαν και πολέμησαν, ο σύγχρονος μελετητής μπορεί να βιώσει την εθνική μας αλήθεια, ακουμπώντας ένα δέντρο 300 χρόνων, σε ένα δέντρο – σύντροφο των κλεφτών και των αρματολών, που φέρνει στις μέρες μας την υπερήφανη αύρα εκείνων των ορεσίβιων πολεμιστών».

Στην ανάγκη προστασίας και ανάδειξης των μνημειακών δέντρων στάθηκε, ο Δρ Ανδρ. Παπαδόπουλος, επισημαίνοντας ότι «…ο αγώνας για την απελευθέρωση το 1821 πέρασε από τον ορεινό χώρο της Ευρυτανίας και το Καρπενήσι. Μάρτυρες είναι τα αιωνόβια δέντρα της περιοχής, που στη σκιά τους ανάπαυσαν τους ήρωες της Επανάστασης και κατέγραψαν τους αγώνες τους. Τα δέντρα αυτά ορθώνουν σήμερα το ανάστημά τους και αποτελούν ένα πολύτιμο σε αξία φυσικό, ιστορικό και πολιτισμικό κεφάλαιο, που παραμένει ανεξερεύνητο και αναξιοποίητο σε πολλές πτυχές του (…)».