από την έντυπη έκδοση
Τις προάλλες ανακοινώθηκε ότι ολοκληρώθηκε το «ξεδίπλωμα» του νέου διαστημικού τηλεσκοπίου Τζέιμς Γουέμπ που αποτελεί εγχείρημα της NASA σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος και τον Καναδικό Οργανισμό Διαστήματος. H εκτόξευση του έγινε στις 25 Δεκεμβρίου του 2021 ενώ το πρόγραμμα για την κατασκευή του ξεκίνησε το 1996. Οι δυνατότητες του τηλεσκοπίου επιτρέπουν τη διεύρυνση των ερευνών και των αναλύσεων στα πεδία της Αστρονομίας και της Κοσμολογίας. Το τηλεσκόπιο θα προσφέρει άνευ προηγουμένου ανάλυση και σε σύγκριση με το διαστημικό τηλεσκόπιο Χαμπλ του οποίου ο καθρέπτης έχει διάμετρο 2,4 μέτρων, το αντίστοιχο κάτοπτρο του Τζέιμς Γουέμπ είναι διαμέτρου 6,5 μέτρων και αποτελείται από δεκαοκτώ επιχρυσωμένα εξαγωνικά τμήματα.
Το τηλεσκόπιο θα βρίσκεται σε μακρινή απόσταση από τη Γη (1,5 εκατομμύρια χιλιόμετρα, πέντε φορές μακρύτερα από το φεγγάρι) όπου θα φτάσει σε ένα μήνα μετά την εκτόξευση του. Διαθέτει επίσης μια μεγάλη ηλιακή ασπίδα ώστε να διατηρεί τον καθρέπτη του και τα επιστημονικά του όργανα σε θερμοκρασίες κάτω από τους -223.2 βαθμούς Κελσίου. Ένας από τους στόχους του, είναι η παρατήρηση μερικών από τα πιο μακρινά συμβάντα και αντικείμενα στο σύμπαν, όπως ο σχηματισμός των πρώτων γαλαξιών, κάτι που το αδύνατο για τα παλαιότερα επίγεια και διαστημικά όργανα μέτρησης. Ένα τεχνολογικό θαύμα, όπως συνηθίζεται να λέμε πάντα, εδώ και 60 χρόνια που ξεκίνησε όλη αυτή η φανταστική περιπέτεια στο διάστημα και την εξερεύνηση κόσμων διαφορετικών από αυτόν που μας γέννησε και μας φιλοξενεί. Μέχρι βέβαια το επόμενο τεχνολογικό θαύμα γεννηθεί και πάρει τη θέση του.
Δέκα δισεκατομμύρια δολάρια στοίχησε αυτό το τεχνολογικό θαύμα. Δέκα δισεκατομμύρια. Τόσο κοστίζουν 24 πίνακες του Ντα Βίντσι. Ή 120 αεροπλάνα F-35. Ή δώδεκα μεγάλα νοσοκομεία σαν τον Ευαγγελισμό. Ή το 5% του ελληνικού προϋπολογισμού. Κι όπως κάθε φορά όταν η επιστήμη πραγματοποιεί κάποιο επίτευγμα αυτού του μεγέθους, οι άνθρωποι αναρωτιούνται: Γιατί να ξοδεύουμε τόσα χρήματα σε στόχους που δεν προσφέρουν τίποτε συγκεκριμένο όταν εκατομμύρια παιδιά στον κόσμο πεθαίνουν γιατί δεν έχουν ένα δολάριο για να φάνε;
Η φτώχεια, οι ασθένειες, η βία, οι τυφώνες, οι πυρκαγιές και τόσα άλλα μαστίζουν συνεχώς την ανθρωπότητα και ακόμη και οι καλύτερες προσπάθειές μας μέχρι στιγμής δεν μπορούν να καλύψουν όλες τις ανάγκες όλων. Πολλοί είναι αυτοί που αναζητούν πόρους και ένα από τα πρώτα πράγματα που τους έρχονται στο νου είναι η συζήτηση για της “εξωγήινες” δαπάνες και την περιττή επιστημονική έρευνα. Τι ωφελεί να κάνουμε πειράματα μικροβαρύτητας όταν τα παιδιά λιμοκτονούν; Γιατί να κάνουμε συγκρούσεις μικροσωματιδίων ή να επιδιώκουμε τις χαμηλότερες δυνατές θερμοκρασίες όταν οι άνθρωποι στο Πουέρτο Ρίκο ζουν ακόμα χωρίς ρεύμα;
Αυτός ο τρόπος σκέψης εμφανίζεται συνεχώς στο πέρασμα της ιστορίας. Και φυσικά είναι κοντόφθαλμος, καθώς δεν αναγνωρίζει ότι τα μεγαλύτερα προβλήματά μας απαιτούν μακροπρόθεσμες επενδύσεις και ότι τις μεγαλύτερες προόδους η κοινωνία τις κάνει μέσω σκληρής δουλειάς, έρευνας και ανάπτυξης που δεν αποδίδουν παρά χρόνια, δεκαετίες ή και γενιές μετά την αρχική επένδυση. Η επένδυση στην επιστήμη ουσιαστικά επενδύει στη βελτίωση της ανθρωπότητας.
Αλλά αυτό δεν είναι πάντα ευδιάκριτο, ειδικά όταν ο πόνος είναι ακριβώς μπροστά σου. Στις αρχές του 1970, λίγο μετά την πρώτη προσελήνωση του Απόλλωνα, μια καλόγρια που εργαζόταν στη Ζάμπια της Αφρικής, η αδελφή Μαρία Τζουκούντα, έγραψε στη NASA. Ρώτησε πώς θα δικαιολογούνταν η δαπάνη δισεκατομμυρίων για το πρόγραμμα όταν τα παιδιά λιμοκτονούσαν.
Το γράμμα, περιέργως πως, έφτασε στο γραφείο ενός από τους κορυφαίους επιστήμονες της εποχής, του Έρνεστ Στάλιγκερ. Για να της αποδείξει ότι το διαστημικό πρόγραμμα θα βοηθούσε στην επίλυση των προβλημάτων στη γη, μεταξύ των άλλων που της έγραψε, της διηγήθηκε και την παρακάτω ιστορία από το παρελθόν της μεσαιωνικής Ευρώπης: Πριν από περίπου 400 χρόνια, ζούσε σε μια μικρή πόλη στη Γερμανία ένας κόμης. Ήταν ένας από τους καλούς εκείνους ηγέτες που έδινε μεγάλο μέρος των εισοδημάτων του, στους φτωχούς της πόλης του. Επειδή τον μεσαίωνα η φτώχεια περίσσευε, οι άνθρωποι εκτιμούσαν πολύ την συμπεριφορά του, ιδιαίτερα μάλιστα με τις επιδημίες της πανούκλας που έπλητταν τη χώρα συχνά. Μια μέρα, ο κόμης συνάντησε έναν παράξενο άντρα. Είχε στο σπίτι του έναν πάγκο και όλη τη μέρα δούλευε σκληρά για να ζήσει. Το βράδυ όμως κατέβαινε σε ένα μικρό εργαστήριο που είχε στο υπόγειο που ήταν γεμάτο φακούς και κομμάτια γυαλιού. Είχε βάλει τους φακούς σε σωλήνες και χρησιμοποιούσε αυτές τις κατασκευές για να μελετάει τα πολύ μικρά αντικείμενα. Ο κόμης γοητεύτηκε ιδιαίτερα από τα μικροσκοπικά πλάσματα που κατάφερε να δει με τη μεγέθυνση, και τα οποία δεν είχε ξαναδεί. Προσκάλεσε τον άνθρωπο να μετακομίσει με το εργαστήριό του στο κάστρο, να γίνει μέλος του προσωπικού και να αφιερώσει πλέον όλο του το χρόνο στην ανάπτυξη και την τελειοποίηση αυτών των εργαλείων, ως επιστημονικός σύμβουλος του κόμη.
Οι κάτοικοι, ωστόσο, θύμωσαν όταν συνειδητοποίησαν ότι ο κόμης σπαταλούσε τα χρήματά του σε κάτι που θεωρούσαν ανούσιο και δίχως σκοπό. «Υποφέρουμε από την πανούκλα», έλεγαν, «κι αυτός πληρώνει αυτόν τον άνθρωπο για να ασχολείται με κάτι άχρηστο!» Όμως η κόμης παρέμεινε σταθερός. «Σας δίνω όσα μπορώ», τους είπε, «αλλά θα υποστηρίξω και τη δουλειά αυτού του ανθρώπου και το έργο του, γιατί ξέρω ότι κάποια μέρα θα βγει κάτι καλό!»
Και πράγματι, κάτι πολύ καλό βγήκε από αυτό το έργο, και από άλλα παρόμοια που έκαναν άλλοι σε άλλα μέρη: το μικροσκόπιο. Κι όλοι ξέρουμε ότι το μικροσκόπιο συνέβαλε περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη εφεύρεση στην πρόοδο της ιατρικής και ότι η εξάλειψη της πανούκλας και πολλών άλλων μεταδοτικών ασθενειών από τα περισσότερα μέρη του κόσμου είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα μελετών που κατέστησε δυνατό το μικροσκόπιο.
O κόμης, εξοικονομώντας κάποια χρήματα για να τα ξοδέψει στην έρευνα και τη μελέτη, συνέβαλε πολύ περισσότερο στην ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου από ό, τι θα μπορούσε να προσφέρει, ακόμα κι αν χάριζε όλη του την περιουσία στους ανθρώπους που υπέφεραν στην πόλη του.
Στον σύγχρονο κόσμο μας, ψάχνουμε συχνά για άμεση ικανοποίηση, για μια βραχυπρόθεσμη ανταμοιβή ή κέρδος και για άμεση βελτίωση. Αλλά η επιστήμη δεν λειτουργεί έτσι. Το μποζόνιο του Χιγκς ανακαλύφθηκε ύστερα από 40 χρόνια επενδύσεων δισεκατομμυρίων δολαρίων αφιερωμένων στην αναζήτησή του. Όσο για τα βαρυτικά κύματα ανακαλύφθηκαν έναν αιώνα μετά από τότε που η θεωρία του Αϊνστάιν τα πρόβλεψε. Ωστόσο, κάθε ένα από αυτά τα επιτεύγματα, μαζί με αμέτρητα άλλα, βοήθησε τον κόσμο μας να φτάσει εκεί που έφτασε, με δισεκατομμύρια ανθρώπους να απολαμβάνουν υψηλότερη ποιότητα ζωής από ποτέ, με την ιατρική να κατορθώνει να φτιάχνει το εμβόλιο για τον κορωνοϊό μέσα σε έξι μήνες!.
Πόσο διαφορετικός θα ήταν ο κόσμος αν υπήρχαν κι άλλοι που θα συμμερίζονταν το όραμα του Στάλιγκερ για την επένδυση στην μακροπρόθεσμη ευημερία της ανθρωπότητας. Ας είμαστε όλοι το ίδιο ανοιχτόμυαλοι όταν σκεφτόμαστε την αξία των πραγμάτων που δεν μας επηρεάζουν άμεσα και να εξετάζουμε το όφελος όλης της ανθρωπότητας συνολικά όταν σκεφτόμαστε τι είναι σωστό και τι είναι λάθος.
