Με αφορμή τη συμπλήρωση 80 ετών από την έναρξη του ένοπλου αντιστασιακού αγώνα στη Δομνίστα της Ευρυτανίας, δημοσιεύουμε κείμενο της κας Βασιλικής Λάζου, διδάσκουσας Τμήματος Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ και προέδρου του σωματείου «Φίλοι Μουσείου Εθνικής Αντίστασης και Σύγχρονης Ιστορίας Ρούμελης».
“Το απόγευμα της Κυριακής 7 Ιουνίου 1942, 14 μήνες μετά την εισβολή των γερμανικών στρατευμάτων και την κατοχή της χώρας από τις δυνάμεις του Άξονα, μια ομάδα από 11 παλικάρια άφησε το λημέρι της κοντά στον Κρικελοπόταμο και εισήλθε θαρραλέα στο ευρυτανικό κεφαλοχώρι Δομνίστα τραγουδώντας «Μαυρ’ είναι η νύχτα στα βουνά». Μπροστά μια ελληνική σημαία που είχε φέρει ένας αντάρτης από το σχολείο στο Κρίκελο έγραφε Ελεύθερη Ευρυτανία – ΕΛΑΣ. Δίπλα στη φάλαγγα βάδιζε ένα νέος άντρας κρατώντας σφιχτά ένα οπλοπολυβόλο, το μοναδικό αυτόματο της ομάδας. Ακολουθούσε ο Άρης με τους αντάρτες. Όταν η ομάδα έφτασε στην πλατεία, σταμάτησε μπροστά στο καφενείο. Όσοι ήταν εκεί ξαφνιάστηκαν. Ο Άρης κάλεσε τον παπά και τον πρόεδρο του χωριού το δάσκαλο και όλους τους χωριανούς και ζήτησε να τους μιλήσει. Τους εξήγησε ότι ήταν αντάρτες του ΕΛΑΣ, του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού και τους μίλησε για τους σκοπούς του αγώνα που άρχιζε.
Στη συνέχεια κήρυξε την έναρξη του αγώνα εναντίον των ξένων κατακτητών και των ντόπιων συνεργατών τους και τόνισε ότι μόνο του θα αποκτήσει την ελευθερία του το έθνος, μέσα από τον ένοπλο αγώνα. Κατά αυτόν τον τρόπο, οι κάτοικοι της Δομνίστας, πρώτοι από όλους τους Έλληνες, έμαθαν ότι αντάρτες εμφανίστηκαν στα βουνά και τα χωριά της σκλαβωμένης Ρούμελης.
Παρόλο που η δημιουργία των πρώτων ένοπλων ομάδων εξετάστηκε από την πρώτη στιγμή της ίδρυσης του ΕΑΜ, υπήρξε δυσκολία στην ανάληψη της τελικής πρωτοβουλίας. Ο λόγος της περίσκεψης ήταν ότι για τις ενθουσιώδεις αντιστασιακές ενέργειες δεν υπήρχε οργανωμένη μαζική βάση ώστε να αντιμετωπιστούν τα αντίποινα των δυνάμεων κατοχής. Σταδιακά ωστόσο, και παρά τις αντιδράσεις για τις πρωτοβουλίες του, ο Θανάσης Κλάρας, ο μετέπειτα Άρης Βελουχιώτης, απέσπασε την άνοιξη του 1942 την εντολή από την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, του κόμματος στο οποίο ανήκε και το οποίο είχε την πρωτοβουλία και αποτέλεσε την ραχοκοκαλιά του αγώνα, για τη συγκρότηση αντάρτικων δυνάμεων. Τη νύχτα της 22ης Μαΐου 1922 μια μικρή ομάδα με επικεφαλής τον ίδιο ξεκίνησε έξω από την Σπερχειάδα την πορεία της προς το βουνό.
Η ομάδα του Άρη είχε δύσκολο ξεκίνημα. Τις πρώτες μέρες μετά τη συγκρότησή της περιπλανιόταν αμήχανη στα ορεινά τροφοδοτούμενη ισχνά από τις αδύναμες οργανώσεις της περιφέρειας. Το κύριο ζήτημα ήταν να στρέψει προς όφελός της μέρος της αγροτικής παραγωγής και να επιβιώσει και αφετέρου να πείσει τον πληθυσμό ότι η παρουσία των ανταρτών στα ορεινά ήταν ανταποδοτική, ότι είχε δηλαδή πολύ περισσότερα να τους προσφέρουν από ότι να χάσουν.
Παρά τις αρχικές αντιξοότητες ωστόσο ο Άρης και η ομάδα του εγκατέλειψαν την τακτική του αέναου κρυψίματος και μπήκαν στη Δομνίτσα κηρύσσοντας την έναρξη του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα. Οι εμφανίσεις συνεχίστηκαν σε άλλα χωριά της Ευρυτανίας: Μαυρίλο, Παλιόκαστρο, Περίβλεπτο, Πιτσιωτά και η είδηση για την εμφάνιση των ανταρτών απλώθηκε αστραπιαία στην ύπαιθρο.
Παντού οι εμφανίσεις γίνονταν όπως στη Δομνίστα. Παρέλαση ανταρτών στα σοκάκια του χωριού, σημαίες επικεφαλής, συγκέντρωση των χωριανών στην κεντρική πλατεία, πατριωτικοί λόγοι, ενίοτε γλέντι και αμέσως μετά το στήσιμο μιας υποτυπώδους οργάνωσης του ΕΑΜ με ορισμών υπευθύνων.
Παντού οι αντάρτες εξηγούσαν τους σκοπούς του αγώνα, συνιστούσαν στους χωρικούς να μην πληρώνουν φόρους στο κράτος των δοσιλόγων, έκαιγαν τους φορολογικούς καταλόγους, έδιωχναν τους κρατικούς υπαλλήλους της συγκέντρωσης και μοίραζαν το συγκεντρωμένο σιτάρι στους άπορους των χωριών. Κατά αυτόν τον τρόπο καταστρέφονταν τα στοιχεία που έδεναν την παραγωγή του τόπου με την κεντρική εξουσία. Μέσα από το διώξιμο του επίσημου κράτους και των οργάνων του, του κράτους που είχαν στήσει οι κατακτητές βρίσκοντας πρόθυμους συνεργάτες, έστηναν μια νέα εξουσία και εξασφάλιζαν την επιβίωσή τους.
Στη συνέχεια προέβαιναν στη διάλυση ή ενσωμάτωση των ληστρικών συμμοριών, παγιώνοντας την τάξη στην ύπαιθρο. Επόμενο βήμα ήταν η σύγκρουση με την Χωροφυλακή, ο αφοπλισμός της, η κατάλυση της εξουσίας της και όλων των κρατικών υπηρεσιών. Αμέσως μετά ήρθε η σειρά όσων συνεργάζονταν κατ’ οιονδήποτε τρόπο με τους κατακτητές, πράξη που νομιμοποιούσε τελετουργικά το ΕΑΜ ΕΛΑΣ και τις άλλες οργανώσεις του αντάρτικου ως φορείς απονομής δικαιοσύνης άρα και άσκησης εξουσίας.
Ο παλαιός κόσμος χανόταν και ένας καινούργιος ερχόταν στο προσκήνιο.
Οι δυνάμεις του ΕΑΜ μαζικοποιούνται ραγδαία με εθελοντική κατάταξη, η ζωοκλοπή περιστέλλεται και οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ λειτουργούν πλέον ως άτυπη κρατική αρχή. Ο Άρης παρεμβαίνει σε διαφωνίες, απονέμει δικαιοσύνη, τιμωρεί όσους προδίδουν ή κλέβουν και επιβάλλει αυστηρή τιμωρία στους άνδρες του τιμωρώντας με την ποινή του θανάτου σε όσους ελασίτες κλέψουν ακόμα και μία κότα. Παρότι οι τιμωρίες είναι σκληρές επιτυγχάνεται να εξασφαλιστεί τάξη στην ύπαιθρο και οι πληθυσμοί που αντιλαμβάνονται την αντίσταση ως αποκατάσταση του νόμου προσχωρούν μαζικά σε αυτή.
Μετά τις πρώτες επιθέσεις στη Ρικά στη Γκιώνα και στο Κρίκελο εναντίον των Ιταλών ο ΕΛΑΣ περιενδύεται την αίγλη εθνικού στρατού. Η συμμετοχή του ΕΛΑΣ σε μια από τις μεγαλύτερες δολιοφθορές κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου, την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, εδραιώνει την κοινωνική απήχησή του.
Από την άνοιξη του 1943 ο ΕΛΑΣ εξελίσσεται σε κανονικό στρατό με πραγματική στρατιωτική δομή. Το γενικό στρατηγείο διευθύνει τον αγώνα και στη Ρούμελη δρα με το γενικό Αρχηγείο Ρούμελης και τα αρχηγεία Ανατολικής και Δυτικής στερεάς και Αττικοβοιωτίας. Στα τέλη Ιουλίου 1943 δημιουργείται το Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο και τα γενικά αρχηγεία μετονομάζονται σε μεραρχίες. Στα μέρη μας δραστηριοποιείται η 13η Μεραρχία Ρούμελης.
Με αιφνιδιαστικά χτυπήματα κατά του εχθρού και εφαρμόζοντας την τακτική του αναταρτοπολέμου ο ΕΛΑΣ εξαπολύει εκατοντάδες επιθέσεις κατά των κατακτητών ιδιαίτερα μετά το Σεπτέμβριο 1943 όταν ενισχύθηκε με βαρύ οπλισμό ύστερα από την ιταλική συνθηκολόγηση, καθηλώνοντας 8 γερμανικές μεραρχίες στην Ελλάδα προκαλώντας σημαντικές απώλειες σε έμψυχο και άψυχο υλικό στους κατακτητές στο πλαίσιο του αντιφαστικού αγώνα και κάτω από τις διαταγές του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής.
Διασφαλίζοντας κοινωνική και πολιτική πολυσυλλεκτικότητα το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ οργανώνει τους αστικούς και αγροτικούς πληθυσμούς, αντιμετωπίζει το οξύ επισιτιστικό πρόβλημα και δημιουργεί θεσμούς όπως η λαϊκή αυτοδιοίκηση και η λαϊκή δικαιοσύνη στις περιοχές που ελευθέρωσε- την Ελεύθερη Ελλάδα.
Το όραμα του ΕΑΜ για το μέλλον που δεν περιορίζεται στην απελευθέρωση της χώρας. Εμπεριέχει και το όραμα της κοινωνικής απελευθέρωσης και δικαιοσύνης.
«Μα ο αγώνας δε μπορεί να σταματήσει ως εδώ. Δεν αρκεί να κατακτηθεί η λευτεριά, πρέπει να στερεωθεί και να κατοχυρωθεί. Και αυτό δε μπορεί να γίνει αλλοιώς παρά αν ο λαός κρατήσει στα χέρια του τη λευτεριά του και εξασκεί τα κυριαρχικά του δικαιώματα απεριόριστα και στον καιρό της ειρήνης», γράφει ο Γληνός.. Επικίνδυνα λόγια για όσους έχουν συνηθίσει να νέμονται την εξουσία
Η μαζικότητα και κυρίως η απήχηση του ΕΑΜ σ’ όλα τα κοινωνικά στρώματα ανησυχεί ιδιαίτερα τους ποικιλώνυμους αντιπάλους του. Κατασταλτικοί μηχανισμοί ναζιστικών δυνάμεων κρούσης, Ταγμάτα Ασφαλείας, παρακρατικές οργανώσεις, συνεργάτες του κατακτητή, κατάσκοποι, καταδότες σε συνδυασμό με μια πολιτική συμμαχία του βασιλιά, αστών πολιτικών, Άγγλων και «εθνικιστικών» οργανώσεων αντίστασης συσπειρώνονται για να αντιμετωπίσουν την Αντίσταση του Λαού. Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, καταστροφές χωριών, αντίποινα, συγκρούσεις ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις, συνεχείς πολιτικές δολοπλοκίες και διαπραγματεύσεις είναι το αποτέλεσμα της κινητοποίησης αυτής.
Ο Άρης Βελουχιώτης και οι αντάρτες του κατόρθωσαν μέσα στο πλαίσιο του παγκόσμιου αντιφασιστικού αγώνα των λαών να φέρουν τη λευτεριά από τους Ναζί κατακτητές. Το όραμα για τη λαοκρατία δεν ευοδώθηκε. Ακολούθησαν χρόνια δίσεκτα και ζοφερά. Το κεφάλι του πρωτοκαπετάνιου Άρη, που πρώτος μπήκε με τους αντάρτες του στη Δομνίστα, κόπηκε από παρακρατικούς και κρεμάστηκε στο φανοστάτη των Τρικάλων προαναγγέλοντας σκληρές διώξεις των αγωνιστών της λευτεριάς. Τόνοι προπαγάνδας σπιλώνουν ακόμα και σήμερα τον αντιστασιακό αγώνα του λαού μας.
Το χρέος μας είναι διπλό:
Αφενός οφείλουμε να διασώσουμε τη μνήμη των αγώνων μιας ολόκληρης γενιάς, να σώσουμε τις μαρτυρίες τους, τις εμπειρίες τις εκτιμήσεις τους. Και αυτό δε γίνεται με στρογγυλέματα και με επιλεκτική ανάσυρση των γεγονότων ανάλογα με την πολιτική συγκυρία αλλά με ιστορική έρευνα και τεκμηρίωση.
Από την άλλη αν θέλουμε να βλέπουμε κατάματα το παρελθόν και εορτασμοί ηρωικών επετείων σαν τη σημερινή να έχουν νόημα οφείλουμε να αναρωτηθούμε τι σημαίνει για εμάς σήμερα η Αντίσταση στη δεινή συγκυρία που αντιμετωπίζει η χώρα μας, που βρίσκεται ακόμα μια φορά με το πιστόλι στον κρόταφο.
Αυτά είναι τα μηνύματα που μας στέλνουν οι χιλιάδες άνδρες, γυναίκες και νέοι που αγωνίστηκαν για τη λευτεριά της πατρίδας μας και για μια καλύτερη και δικαιότερη κοινωνία.
Και ας αναρωτηθούμε ενθυμούμενοι το σύνθημα του ΕΑΜ «Τι έκανες για τον αγώνα σήμερα πατριώτη;
Αν θέλουμε να αποκτήσουν ξανά νόημα οι λέξεις δημοκρατία, δικαιοσύνη, κοινωνική αλληλεγγύη και εθνική αξιοπρέπεια ο λαός – εμείς δηλαδή – πρέπει να ξαναβγούμε στο προσκήνιο της Ιστορίας και να πάρουμε την τύχη του τόπου μας στα χέρια μας”.
