Γράφει ο Ιωάννης Δημητρίου*
Παμπάλαιο προσκύνημα και η Παναγία στα Κουμάσια που γιόρτασαν σήμερα οι Καρπενησιώτες. Σε μέρος και αυτό ιερό, και για αυτό απρόσιτο και ξεχασμένο ίσως. Τι σημαίνει κουμάσι όμως; Τα λεξικά μας δίνουν προέλευση από τη μεσαιωνική ελληνική λέξη κουμάσι(ν) κουμάσιον / κομάσι < τουρκική kümes < περσική کومه (kume: καλύβα) και χρησιμοποιήθηκε αρκετά από τους προγόνους μας για να περιγράψει κυρίως τον ορνιθώνα. Τα οικόσιτα ζώα σταυλιζόταν πολλές φορές σε έναν χώρο, με χωρίσματα τα άλογα από τα βοοειδή και τα αρνοκάτσικα. Συνήθως όμως τα πουλερικά και τα κουνέλια στεγαζόταν σε διαφορετικά κτίσματα, τα κουμάσια, δια τον φόβον της ποδοπάτησης από τα μεγαλύτερα ζώα. Ομοίως σε διαφορετική στέγη μάντρωναν τα γουρούνια, στα γουρ(ου)νοκούμασα, δια τον λόγο ότι με τη βρωμιά τους προκαλούσαν “στρες” σε όλα τα υπόλοιπα ζωντανά του σταύλου. Εμείς βέβαια τα παλιότερα Καρπενησιωτάκια, θυμόμαστε γονείς και δασκάλους να μας βάζουν γκάζια, ότι το δωμάτιό μας ή αίθουσα της τάξης μας “είναι χειρότερο από γουρνοκούμασο”.
Η λέξη κουμάσι σήμερα βέβαια έχει διασωθεί μόνο με την μεταφορική της σημασία, περιγράφοντας ενδεχομένως τον κακό άνθρωπο που “όπου και να τον πιάνεις λερώνεσαι”. Αν και θα ήταν ρομαντική η σύνδεση μια Παναγίας της εξοχής, που να προστατεύει και την ευλαβούνται τα ανά την Ελλάδα “καλά κουμάσια” και τα “κάθε καρυδιάς καρύδια”.
Τώρα τι κουμάσια μπορεί να υπήρξαν εκεί πάνω από Κορυσχάδες και Γοργιανάδες που να έδωσαν και το όνομα στο πάλαι ποτέ μοναστήρι της Παναγίας, δεν το ξέρω. Ξέρουμε όμως ότι ήταν ένα αγαπημένο προσκύνημα των παλαιών κατοίκων αυτής της ταλαίπωρης κοιλάδας της Ποταμιάς. Ταλαίπωρη κοιλάδα, ταλαιπωρημένο το Καρπενήσι και ταλαίπωρο και το μοναστήρι. Δεν γλίτωσε την καταστροφή από τους Οθωμανούς, τον Ιούνιο του 1821, ως αντίποινα στον ξεσηκωμό των Χριστιανών της επαρχίας αυτής, όπως μας τα λέει ο Ιατρείδης στο “Χρονικόν της Μάχης του Καρπενησίου”:
"ταῦτα οὖν οἰ βάρβαροι Ἀγαρηνοί ἐν τῇ κωμοπόλει ποιήσαντες καὶ θάρρους ἤ μάλλον θράσους καὶ μανίας πλησθέντες, ἐφώρμησαν ἀκράτως καὶ τοῖς πέριξ χωρίοις ὠς μηδενός αὐτοῖς ἀνθισταμένου κατέκαυσαν τὰ χωρία Βουτυρᾶ, Κορεσχάδες, Γορανάδες, καὶ τὰ δύο ἰερά μοναστήρια τῶν Κουμασίων καἰ τὸν ναόν μόνον τῆς Μεσαμιλίου καὶ εἰ μὴ Κύριος ὀ Θεός ἐβοήθησεν ἡμῖν πάντως ἐπί πολύ προυχώρησεν ἄν ἡ μανιώδης ὀρμή αὐτών".
Δηλαδή “αυτά έκαναν οι βάρβαροι Αγαρηνοί στη κωμόπολη του Καρπενησίου, και παίρνοντας θάρρος, ή μάλλον θράσος, τους κατέλαβε μανία, και εφόρμησαν ασυγκράτητοι προς τα γύρω χωριά, όπου δεν τους αντιστάθηκε κανεί, και κατέκαψαν τα χωριά Βουτυρά (Βουτύρο), Κορεσχάδες, Γορανάδες, και τα δύο ιερά μοναστήρια των Κουμασίων (ολόκληρο) και της Μεσαμιλίου (Μεσαμπελιάς) μόνο τον ναό. Και αν δεν μας βοηθούσε ο Κύριος ο Θεός, θα προχωρούσε πολύ παραπέρα η μανιώδης ορμή τους”.
Τόσο ένδοξο όμως και αγαπημένο προσκύνημα, δεν το αφήσαν κατεστραμμένο και το ξαναχτίσανε. Όχι ως μοναστήρι βέβαια, δεν το επέτρεψε η επιτροπή της Αντιβασιλείας του Όθωνα. Κτίστηκε μόνο μια εκκλησία. Η οποία επίσης βέβαια δε γλίτωσε την μανία των Γερμανών τη δεύτερη φορά και ισοπεδώθηκε τον Αύγουστο του 1944, για να ξανακτιστεί τρίτη φορά μετά το 1950 όπως είναι σήμερα.
Τίποτα δεν θα μάθουμε ενδεχομένως για την παλιά ιστορία της “Παναγίας των Κουμασίων”, καθώς δεν βρέθηκε ο Έλληνας Ουγκώ, να γράψει αντίστοιχο αθάνατο μυθιστόρημα, το “Notre Dame de Kumasis”. Θα μένει όμως στη συλλογική μνήμη, ως διαχρονικός τόπος προσκυνήματος και πανηγυριού. Όπως αυτό των νομικών του Καρπενησίου, ενδεχομένως μια τέτοια μέρα σαν και σήμερα, του 1925, που ποζάρουν σε φωτογραφία την οποία δημοσίευσε πρόσφατα ο δικηγόρος κ. Βασίλ. Γκαρίλας:
*Γραμματέας Συνδέσμου Εφέδρων Αξιωματικών ν. Ευρυτανίας, ιστοριοδίφης
