«Η ημέρα των Φώτων», γράφει ο Γιάννης Δημητρίου στα Ευρυτανικά Νέα που κυκλοφορούν (σε αφιέρωμα για τα Έθιμα του Δωδεκαημέρου στο Καρπενήσι και τα χωριά), «προσφέρεται για κάλαντα, και φαίνεται πως και στα χωριά πέριξ του Καρπενησίου, παλαιότερα ίσως και μέσα στο Καρπενήσι, τα κάλαντα των Φώτων δεν είναι υπόθεση μόνο των παιδιών, είναι και υπόθεση των ενηλίκων ανδρών. Άντρες και αγόρια περιφέρονται σε όλα τα σπίτια του χωριού (σε Κλαψί, Μεγάλο Χωριό αλλά και αλλού) λέγοντας τα κάλαντα της γιορτής, εξαίσια ποιητικά κάλαντα. Το κέρασμα, λόγω της αυστηρής νηστείας της 5ης Ιανουαρίου, είναι σχεδόν μόνο τσίπουρο και ξηρή καρποί, καθώς απαγορεύεται η κατάλυση οίνου και ελαίου ακόμη, οπότε με τσιπουράκι και τραγήματα (φρούτα και ξηροκάρπια) το κέφι ανεβαίνει και αποτελεί την αναγκαία μαγιά για το γλέντι της επόμενης ημέρας, το ζιαφέτι».
Κάλαντα Φώτων στο Κλαυσί
Χθες βράδυ, παραμονή Θεοφανείων, οι Καλημεράδες του Μεγάλου Χωριού αναβίωσαν το έθιμο και τραγούδησαν τα κάλαντα στην πλατεία του χωριού (δείτε εδώ βίντεο), όμως τα κάλαντα των Φώτων έχουν ιστορία μακρά και στο γειτονικό Κλαυσί Ευρυτανίας.
«Τα κάλαντα», αναφέρει ο Πολιτιστικός Σύλλογος Καρπενησίου, «είχε καταγράψει ο μουσικολόγος και ερευνητής Αναστάσιος Ηλιόπουλος και πρόπερυσι συμπεριλήφθηκαν σε επετειακή έκδοση του ΚΕΠΕΜ, την β’ επαυξημένη έκδοση ελληνικών καλάντων “Ανοίξατε τη πόρτα σας”, στην οποία περιλαμβάνονται κάλαντα καταγεγραμμένα από τον Σίμωνα Καρρά, η δε επαυξημένη έκδοση περιέχει δύο σύγχρονες καταγραφές μετά από διαγωνισμό. Η μια είναι καταγραφή του Ηλιόπουλου, τα κάλαντα από το Κλαψί».
Αντιγράφουμε την περιγραφή του Ηλιόπουλου, από την έκδοση του ΚΕΠΕΜ: «Τα κάλαντα αυτά τραγουδιούνται τη παραμονή των Φώτων από δυο ομάδες ανδρών αντιφωνικά. Οι καλαντιστές τα τραγουδούν είτε μέσα στο σπίτι, είτε τις περισσότερες φορές για οικονομία χώρου στην αυλή. Λόγω νηστείας το κέρασμα είναι τσίπουρο και σοκολατάκι, με αποτέλεσμα όσο περνάει η ώρα να ανεβαίνει και η διάθεση των καλαντιστών. Με τα χρήματα που συγκεντρώνονταν γίνεται ένα πλουσιοπάροχο τραπέζι ανήμερα των Φώτων, στο οποίο μπορούν να συμμετέχουν δωρεάν όσοι το επιθυμούν. Το έθιμο αυτό ονομάζεται τζιαφέτι, που στα τούρκικα σημαίνει φιλοξενία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αλλαγή της μελωδίας κατά την εξέλιξη των καλάντων. Το στοιχείο αυτό συναντάται και στα κάλαντα των Φώτων από τον Πλάτανο Κλειτσού Ευρυτανίας, ενώ αποτελεί σύνηθες φαινόμενο σε κάλαντα Χριστουγέννων της Θράκης».
Στο παρακάτω βίντεο, ακούμε τα πολύ ιδιαίτερα, όμορφα και ποιητικά κάλαντα τραγουδισμένα από τους μουσικούς Ανδρέα Λένα, Δημήτρη Ρούσκα, Σάκη Καρακώστα, Βαγγέλη Μπακόπουλο και Μαρίνα Χατζή, για την πρόσφατη εορταστική μουσικοχορευτική παράσταση του Πολιτιστικού Συλλόγου Καρπενησίου (19/12/2021, Συνεδριακό Κέντρο):
Αύριο είν’ τα Φώτα κι ο φωτισμός και χαρές μεγάλες στον Κύργιο μας και χαρές μεγάλες στον Κύργιο μας, περπατεί η Κυρά μας η Παναγιά περπατεί η Κυρά μας η Παναγιά με τα θυμιατήρια στα δάχτυλα με τα θυμιατήρια στα δάχτυλα, με τα πετραχήλια στον ώμο της τα πετραχήλια στον ώμο της σπάργανα βασταίνει και γιό κρατεί σπάργανα βασταίνει και γιό κρατεί και τον Άη-Γιάννη περικαλεί και τον Άη-Γιάννη περικαλεί: «Άη-Γιάννη, αφέντη και Πρόδρομε «Άη-Γιάννη, αφέντη και Πρόδρομε, δύνασαι βαφτίσεις Θεόν παιδί; δύνασαι βαφτίσεις Θεόν παιδί;» «-Δύναμαι και θέλω και προθυμώ «-Δύναμαι και θέλω και προθυμώ, μέγας είν’ ο φόβος, φοβούμενος μέγας είν’ ο φόβος, φοβούμενος». Τ’ άκουσε η Μητέρα και δάκρυσε, τ’ άκουσε η Μητέρα και δάκρυσε. «-Σώπα_Άγια Μητέρα και μη δακρείς, -Σώπα_Άγια Μητέρα και μη δακρείς, αύριο θέλ’ ν’ ανέβω στους ουρανούς αύριο θελ’ ν’ ανέβω στους ουρανούς να περικαλέσω τον Κύργιο μας να περικαλέσω τον Κύργιο μας να μας ρίξει δρόσο και λίβανο, να μας ρίξει δρόσο και λίβανο, ν’ α(γ)ιαστούν οι τόποι και τα νερά ν’ α(γ)ιαστούν οι τόποι και τα νερά, ν΄ α(γ)ιαστεί κι αφέντης με την κυρά. Δες που διάβηκε ο Χριστός με δώδεκα Αποστόλους και πάλι ξαναπέρασε με δεκαοχτώ αρχαγγέλους και ΄κει που στάθην ο Χριστός χρυσό δεντρίν εξέστη τα φύλλα ήξαν οι μάρτυρες και οι κλώνοι ήσαν προφήτες, που προφητούσαν κι έλεγαν για του Χριστού τα πάθη πως μέλει για να κατεβεί στου κυρ-Νιαβή* το σπίτι, να κρίνει του αμαρτωλούς, να κρίνει και τους δίκιους, όποιος τ΄ ακούζει σώζεται κι όποιος το λέει αγιάζει κι όποιος το καλαφουγκραστεί Παράδεισο λαβαίνει, Παράδεισο και λίβανο ν-από τον Άγιο Τάφο του χρόνου και τ΄ αντίχρονου σαν τούτες τρεις ημέρες. Και του χρόνου! Χρόνια πολλά! Σε ξενιτεμένο Εδώ που λείπ’ αφέντης μας πολύ μακριά στα ξένα καλά να πάει, καλά να ‘ρθει, καλά να διογυρίσει να φέρ’ της χήνας τα φλουριά, της Πόλης τα καλούδια, να φέρει κι ένα άλογο χιλιοκαλλιβωμένο και στα καπούλια απ’ τ’ άλογο τρεις φραγκοπούλες παίζουν η μια κερνάει με το γυαλί, η άλλ’ με το κρουστάλλι η τρίτη κι η καλύτερη με μια_ασημένια κούπα του χρόνου και τ’ αντίχρονου σαν τούτες τρεις ημέρες. Χρόνια πολλά!
