Στις 27.6. του 1638, πριν δηλαδή 385 χρόνια, στον Βόσπορο, στην πολύπαθη ευρωπαϊκή του ακτή, διαδραματίστηκε άλλη μια τραγωδία, πολυπαιγμένη στα χρόνια της παντοδυναμίας των Σουλτάνων. Ο Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης στραγγαλίζεται και το άψυχο σώμα του πετιέται στη θάλασσα. Ο Πατριάρχης είναι ο Κρητικός στη καταγωγή, Κύριλλος Λούκαρις, του οποίου τη μνήμη τιμά στις 27 Ιουνίου η ορθόδοξη εκκλησία, έχοντάς τον αγιοκατατάξει ως ιερομάρτυρα. Πιο πολύ τον γνωρίζουμε στην γενική πτώση του ονόματός του, από την ανηφορική οδό Κυρίλλου Λουκάρεως, τον μεγάλο δρόμο τον κάθετο στην Αλεξάνδρας που ανεβαίνει στου Γκύζη.

Ο πατριάρχης Κύριλλος δεν είχε απρόσκοπτη πατριαρχία. Δεν τον άφηνε η μισαλλοδοξία και η φιλοδοξία των εχθρών του. Και είχε κάνει πολλούς εχθρούς ο Κύριλλος στη ζωή του. Όχι ο ίδιος, οι άλλοι τον είχαν καταστήσει εχθρό τους και σε όλες τις περιπτώσεις ήταν άνθρωποι που ποτέ δεν μπόρεσαν να φτάσουν τα μεγέθη των αρετών του. Είχε όμως και φίλους ορκισμένους, αφοσιωμένους, πιστούς στο έργο του και την αξία του. Οι οποίοι πλήρωσαν ακριβά την αφοσίωσή τους και ένας εξ αυτών ο εκ των Τιμωμένων Ευρυτάνων Αγίων Ευγένιος, καίτοι Αιτωλός, των Ευρυτάνων συναριθμούμενος.

Το τι προσέφερε ο δικός μας Άγιος Ευγένιος στην ιστορία και την παιδεία του Γένους, είναι γνωστό. Το τι τον συνέδεσε με τον σήμερα τιμώμενο μάρτυρα Πατριάρχη Κύριλλο Λούκαρι, έχει ενδιαφέρον.

Πότε γνωρίστηκαν; Κατά πάσα πιθανότητα το 1619, όταν ο Λούκαρις ήταν ήδη επί 18 χρόνια Πατριάρχης Αλεξανδρείας και ο Ευγένιος ήδη επί 4 χρόνια χειροτονημένος διάκος στο μοναστήρι της Τατάρνας. Από την Τατάρνα ή το Τροβάτο, ξεκίνησε ο Ευγένιος να πάει για προσκύνημα στους Αγίους Τόπους. Φτάνοντας στην Αίγυπτο, γνωρίζεται με τον Πατριάρχη, ο οποίος δεν μπορεί να παραβλέψει την ακτινοβόλο παιδεία και ευφυία του νεαρού διάκου. Παρένθεση: ο Λούκαρις ήταν και ο ίδιος κάτοχος τεράστιας παιδείας. Για αυτό και στον θρόνο του Πάπα και Πατριάρχη Αλεξανδρείας είχε ανέλθει το 1601 σε ηλικία μόλις 29 ετών. Όταν γνωρίστηκαν οι δύο άντρες, ο μεν πατριάρχης ήταν περίπου 46-47 ετών, ο δε διάκος Ευγένιος 23-24 (αν ισχύουν οι υπολογισμοί των μελετητών).

Ο Λούκαρις λοιπόν χειροτονεί πρεσβύτερο τον Ευγένιο, στο μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης του Σινά, το 1619, πριν 404 χρόνια. Δεν ήταν και τόσο εύκολο τότε ένα ταξείδι απ΄τα Άγραφα, απ΄την Τατάρνα στην Μέση Ανατολή, στο κέντρο της Ερήμου, στο μοναστήρι του Σινά Κατά πάσα πιθανότητα ήθελε αγώι με μουλάρια μέχρι κάποιο λιμάνι (Ναυπάκτου, Στυλίδας, Βόλου, ποιος ξέρει;) και από εκεί να περιμένουν να περάσει καράβι με προορισμό την Κρήτη και εν συνεχεία την Αίγυπτο. Με πιθανότητες 50-50 να φτάσεις χωρίς να σε κουρσέψουν, ληστέψουν, ναυαγήσεις κτλ.

Μετά την χειροτονία του Ευγενίου, οι δρόμοι τους ξαναχώρησαν. Ο μεν Κύριλλος ξαναγύρισε στην Αίγυπτο, στην Αλεξάνδρεια απ΄όπου όμως το 1620 έφυγε για Κωνσταντινούπολη για να αναλάβει το εκεί Πατριαρχείο. Δεν περνάει εύκολα ο Κύριλλος στη Πόλη, του λιναριού τα πάθη περνάει. Αυθαιρεσία σουλτάνου, γενιτσάρων, του χρεώνουν χρέη που δεν έχει, τον φορτώνουν κατηγορίες για πράγματα που δεν έκανε. Οι Ιησουίτες μοναχοί της Πόλης του στήνουν τρικλοποδιές παντού και καθημερινά. Δεν του συγχωρούν την αυστηρότητά του απέναντι στη δογματική τους. Δεν του συγχωρούν την άτεγκτη στηλίτευση της Ουνίας. Οι δε επίδοξοι διάδοχοί του και σφετεριστές, σκοτώνονται ποιος θα τον υπονομεύσει πρώτος. Εξορίες και φυλακίσεις, εκθρονισμός, απέλαση και απόπειρες κατά την ζωής του, διακόπτουν συχνά πυκνά την προσπάθειά του να πατριαρχεύσει. Μέσα σε αυτά που είχε προλάβει να κάνει ήταν να αναθέσει την διεύθυνση της Πατριαρχικής Σχολής σε μια μεγάλη προσωπικότητα των γραμμάτων, τον φιλόσοφο Θεόφιλο Κορυδαλλέα, μεταξύ 1625 και 1628, οπότε ο Κορυδαλλέας φεύγει για την Ζάκυνθο.

Μετά την χειροτονία του το 1618, ο πρεσβύτερος πλέον παπα-Ευγένιος φεύγει για Ιεροσόλυμα. Σαν δώρο αποχαιρετισμού, ο Λούκαρης χάρισε στον Ευγένιο ένα βιβλίο με τη συνοπτική ερμηνεία στα Ευαγγέλια, του Θεοφυλάκτου Αχρίδος. Το βιβλίο αυτό ο Ευγένιος το κουβάλησε μαζί του μέχρι το τέλος της ζωής του στα Βραγγιανά. Μας το λέει ο διαδοχός του και μαθητής του και βιογράφος του, ο Αναστάσιος Γόρδιος : “Δέδωκε δὲ δῶρον αὐτῷ μνήμης ἔνεκα τὴν Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας βίβλον, τὴν εἰς τὰ ἱερὰ Εὐαγγέλια συνοπτικὴν περιέχουσα ἐρμηνείαν, ἥτις καὶ νῦν εἰσέτι μετὰ τῶν ἄλλων αὐτοῦ βίβλων σώζεται παρ’ ἡμῖν.”

Ο Ευγένιος μέχρι το 1622 διακονεί ως ιερομόναχος στα Ιεροσόλυμα. Μετά φεύγει, ξαναγυρνάει στα Άγραφα, φεύγει για σπουδές σε Κεφαλλονιά και το 1629 φτάνει στη Ζάκυνθο, όπου εκεί γίνεται δεκτός στον μέχρι πρότινος σχολάρχη της Πατριαρχικής Σχολής, τον φιλόσοφο Θεόφιλο Κορυδαλλέα, φίλο του πατριάρχη Κύριλλου. Κατά τη γνώμη μερικών, μετά από σύσταση του Κυρίλλου τον έκανε δεκτό ο Κορυδαλλέας. Επί επτά χρόνια μαθητεύει ο Ευγένιος στην Ζάκυνθο και το 1636, μαζί με τον Κορυδαλλέα καλούνται από τον Λούκαρι στην Κωνσταντινούπολη, ο μεν Κορυδαλλέας να αναλάβει την διεύθυνση της Πατριαρχικής Ακαδημίας, ο δε Ευγένιος να διδάξει σε αυτή για λίγο. Πολύ σύντομα έρχεται σε σύγκρουση με τον Κορυδαλλέα, τον εγκαταλείπει και εισέρχεται στους κύκλους του Μελετίου Συρίγου, αντιπάλου του Κορυδαλλέα.

Μέχρι το 1638, που η κοινή προσπάθεια όλων των εχθρών (μεταξύ άλλων και του Κορυδαλλέα πλέον) του Λουκάρεως, επιφέρει και το άδικο και τραγικό του τέλος: συλλαμβάνεται από 15 γενίτσαρους στις 22 Ιουνίου, φυλακίζεται, στραγγαλίζεται στις 27 Ιουνίου και πετιέται ταπεινωτικά στην θάλασσα. Ο διάδοχός του, ο ο σφετεριστής Κονταρής, στρέφεται εκδικητικά εναντίον όλων των φίλων και συνεργατών του Λουκάρεως. Μεταξύ αυτών και του Ευγενίου, ο οποίος παρότι βλέπει την εχθρότητα αυτή, δεν παρασύρεται από τον φόβο του και συνθέτει ασματική ακολουθία στην μνήμη του μάρτυρα πατριάρχη. Τον έχει ήδη αιθανθεί ως άγιο στην συνείδησή του. Και βέβαια αυτή του την δραστηριότητα την πληρώνει ακριβά. Καθαιρείται και μένει κατ΄οίκον περιορισμό στην Πόλη, σχεδόν φυλακισμένος, μέχρι να αποκατασταθεί το 1639 και να φύγει για πάντα από την Πόλη και να πάρει τον δρόμο που η τύχη τον φέρνει μέσω Αιτωλικού στο Καρπενήσι το 1642 και τελικά στα Βραγγιανά των Αγράφων όπου και έζησε μέχρι το τέλος του.

Η εμπιστοσύνη του δυναμικού πατριάρχη προς τον ικανό κληρικό Ευγένιο, ενδεχομένως είναι και η πηγή την δυναμικότητας που επέδειξε ο Ευγένιος ερχόμενος στο Καρπενήσι. Το ότι επέλεξε να ιδρύσει μια λαμπρή σχολή, με βιβλιοθήκη και ναό στο κέντρο της πόλης του Καρπενησίου, και όχι στο κέντρο του καθαρά χριστιανικού της μαχαλά, ίσως να υποδεικνύει ότι κατά τα χρόνια της πατριαρχίας του Λουκάρεως, και μετά την αποκατάσταση της μνήμης του, ο Ευγένιος στην Πόλη είχε αποκτήσει ισχυρούς φίλους. Αλλά αυτό είναι άλλο όμορφο αναπάντητο ερώτημα, που εμπίπτει στις ωραίες υποθέσεις, που αναφέρονται σε αυτές τις μικρές στιγμές όταν οι προσωπικές λεπτομέρειες διασταυρώνονται με τις ιστορικές. Όπως και το τι να απέγινε το βιβλίο του Θεοφυλάχτου Αχρίδος, που από το Σινά ταξίδεψε για Τατάρνα, Τροβάτο, Ζάκυνθο, Κωνσταντινούπολη, Άρτα, Αιτωλικό, Καρπενήσι μέχρι να καταλήξει στα Βραγγιανά.

Ιωάννης Δημητρίου

Γεωλόγος, μελετητής της τοπικής ιστορίας