Μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάρτηση «αλιεύσαμε» από την ομάδα του Συλλόγου Καστανιωτών Ευρυτανίας. Είναι του θεολόγου Ζαχαρία Ζηνέλη και αφορά στην ταύτιση του αγνώστου για 57 χρονιά τοπωνυμίου “Κουζγουνιζιούγκι”, σε επιγραφή μιας παλιάς εικόνας του Αγίου Νικολάου Καστανιάς. Χάρη στη συνεργασία πολλών χρηστών του ίντερνετ, επιβεβαιώθηκε μια πολύτιμη μαρτυρία για την έκταση της ευρυτανικής διασποράς στην Πόλη στα μέσα του 19ου αιώνα.
Η ΤΑΥΤΙΣΗ ΤΟΥ ΑΓΝΩΣΤΟΥ ΓΙΑ 57 ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΟΥ “ΚΟΥΖΓΟΥΝΙΖΓΙΟΥΓΚΙ” ΣΕ ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΜΙΑΣ ΠΑΛΙΑΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΣΤΑΝΙΑΣ, ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΠΟΛΥΤΙΜΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΚΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 19ου αι.
Γράφει ο Ζαχ. Ζηνέλης, τα εξής:
“Οφείλω ιδιαιτέρως να ευχαριστήσω από καρδιάς όλους τους διαδικτυακούς μου φίλους που φιλότιμα συνέβαλαν στην επίλυση ενός γρίφου που από το 1966 που πρωτοκαταγράφηκε, μόλις τώρα βρίσκει τη λύση του.
Αφορά μία πανέμορφη εικόνα που υπήρχε στον Ενοριακό μας Ναό του Αγίου Νικολάου Καστανιάς. Λέω υπήρχε, διότι πλέον ο Ναός καταρρέει και έχουν αρχίσει οι απαραίτητες ενέργειες πρώτα για την απομάκρυνση, εξασφάλιση, συντήρηση όπου απαιτείται και σωτηρία του λατρευτικού και λοιπού εξοπλισμού – μεταξύ των οποίων και πολλών παλαιών εικόνων με πλούσια ιστορία και καλλιτεχνική αξία καθώς και το σπουδαιότατο από ξύλο καρυδιάς ξυλόγλυπτο τέμπλο του Αγραφιώτη – Μεγαλοκαψιώτη Στέλιου Δ. Υφαντή (1875-1971), λαϊκού εκκλησιαστικού λεπτουργού και ιεροψάλτη, του 1923.
Ακολούθως θα εκτιμηθεί το δέον και το δυνατόν γενέσθαι.
Η σχετική εικόνα, όπως και όλο το λατρευτικό περιεχόμενο και το ιστορικό των Ναών της Καστανιάς έχει αποτυπωθεί στη μικρή μεν, αλλά πολύ μεγάλης σημασίας μελέτη – ιδιαίτερα για την εποχή καταγραφής το 1964 -65 , όταν όλοι οι Ναοί του χωριού μας ήταν σε ενέργεια και είχαν εκεί τα βασικά τους λατρευτικά είδη – του νεαρού και φερέλπιδος συμπατριώτη μας ΙΩΑΝΝΗ Δ. ΥΦΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ (τότε πρωτοετούς Φοιτητού της Φιλοσοφικής Σχολής και σήμερα συνταξιούχου εκπαιδευτικού – τέως Λυκειάρχη και τέως Προέδρου του Συλλόγου Καστανιωτών με πλούσια πνευματική ενασχόληση και προσφορά) ΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΙ ΤΗΣ ΚΑΣΤΑΝΕΑΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΚΑΣΤΑΝΟΦΥΛΛΗΣ ΚΥΡΙΛΛΟΣ, ΑΘΗΝΑΙ 1966.
Καταγράφει ο κ. Υφαντόπουλος σχετικά: «Εικών του ΙΣ ΧΡ εν μέσω της Θεοτόκου και του Προδρόμου ((0,54Χ0,40) αναγράφουσα άνωθεν “Βασιλεύς και Μέγας των Βασιλευόντων Αρχιερεύς” και φέρουσα την κάτωθι επιγραφήν “Δέησις των δούλων του Θεού ΙΩ. Καρανικόπουλο, Αθανασίου Κουτρουπόπουλο, Γεώργιος Ταραμπηκογιαννόπουλος 1842 Σεπτεμβρίου 13. Εγένετο δ’ αύτη δια χειρός Γεωργίου από Κουζγουνιζιούγκι».
Το «Κουζγουνιζιούγκι» και στον κ. Υφαντόπουλο – με τον οποίο είμαστε παιδικοί γείτονες και φίλοι και έχουμε πάντα τακτική και καλή επικοινωνία με κοινό παρονομαστή πάντα τη γενέτειρα και ειδικά το Ναό του Αγίου Νικολάου Καστανιάς που βρίσκεται στην κορυφή της γειτονιάς μας – ήταν και σε μένα άγνωστο τοπωνύμιο. Η αγωνία μας επιτάθηκε τα τελευταία χρόνια και θέλαμε πολύ να φωτίσουμε το γρίφο αυτό που άντεχε στο χρόνο πεισματικά. Έτσι λοιπόν, σε μια νέα προσπάθεια, στις 29/10/2023 έκανα σχετική ανάρτηση στον προσωπικό μου λογαριασμό στο Facebook, όπου έγραφα κατά την προσωπική μου άποψη:
«Υποθέτω ότι (το Κουζγουνιζιούγκι) είναι κάποιο χωριό – τοπωνύμιο του κοντινού μας Ηπειρωτικού χώρου ή από περιοχή Σαμαρίνας, γιατί και από εκεί δούλεψαν καλλιτέχνες στα μέρη μας.
Θερμά παρακαλώ όποιον -α φίλο -η μπορεί να βοηθήσει στην ταύτιση του τοπωνυμίου με το σημερινό του όνομα».
Η ανταπόκριση υπήρξε άμεση και ουσιαστική.
Ο φίλος, Χαλαστάνης Γ. Βασίλης, Εκπαιδευτικός, Διδάκτωρ Θεολογίας – Φιλόλογος, ακολουθώντας το δικό μου σκεπτικό, έκανε αναζήτηση στις μετονομασίες των 4 νομών της Ηπείρου, της Αιτωλοακαρνανίας, της Ευρυτανίας και της Καρδίτσας, δεν προέκυψε, όμως κάτι!
Ο φίλος Ιωάννης Παπα’ι’ωάννου, δικηγόρος, έδωσε την πρώτη πληροφορία “κλειδί”, ότι kouzgoun είναι περιοχή τής Τουρκίας. Διαπίστωσα ότι βρίσκεται απέναντι από την Πόλη στην Ασιατική ακτή του Βοσπόρου, άρα συνοικία της Πόλης. Το νερό μπήκε στο αυλάκι.
Τη σκυτάλη πήρε ο άλλος καλός φίλος Θοδωρής Μυλωνόπουλος, πολυτάλαντος και ευρυμαθής, ο οποίος μεταξύ άλλων κατέγραψε: «Κάνοντας κι εγώ τη δική μου έρευνα ανακάλυψα πως αυτή η γειτονιά της Πόλης είχε μεγάλη και ακμάζουσα ελληνική παροικία. Το ελληνοποιημένο όνομα της είναι Κουσκουνζούκιον”, πολύ κοντά στο τοπωνύμιο που αναφέρατε και που ίσως μεταφέρθηκε ελαφρώς αλλαγμένο για διάφορους λόγους (λανθασμένη προφορική μεταφορά του αφιερωτή, λάθος εγγραφή του τεχνίτη που δεν ήταν και δουλειά του να κάνει διασταύρωση…στοιχείων)».
Ο κ. Μυλωνόπουλος μας έστειλε και φωτογραφίες από το ορθόδοξο κοιμητήριο του “ΚΟΥΣΚΟΥΝΖΟΥΚΙΟΥ” όπου αναπαύεται και ο ελληνικής καταγωγής -αλλά άγνωστος στους Έλληνες – σπουδαίος Οθωμανός στρατιωτικός γιατρός Μάρκος Πασάς (Πιτσιπιός) γεννημένος από Χιώτες πρόσφυγες γονείς το 1824 στην Ερμούπολη, διακρίθηκε ως γιατρός και είναι ο ιδρυτής της Ερυθράς Ημισελήνου, τιμήθηκε από το Σουλτάνο, πέθανε το 1888 και, ως φαίνεται, λόγω της αναγνώρισης και της εκτίμησης που έχαιρε ακόμα και δεκαετίες μετά το θάνατό του, ο τάφος του εκεί στο Ελληνικό αυτό κοιμητήριο δε βανδαλίστηκε από τον τουρκικό όχλο στις δύσκολες εποχές.
To Kuzguncuk – Κουζγκουνζούκι αποδίδεται σήμερα στα Ελληνικά – σημαίνει “μικρό κοράκι” και είναι μια γειτονιά στο δήμο Üsküdar (το Βυζαντινό Σκούταρι) στην ασιατική πλευρά του Βοσπόρου στην Πόλη.
Τέλος επόμενος φίλος που με προσωπικό του μήνυμα βοήθησε ακόμα περισσότερο, δίνοντας ουσιαστικά στοιχεία είναι ο κ. Γιάννης Δημητρίου, διακεκριμένος Ευρυτάνας ερευνητής, ο οποίος μου έστειλε τη μελέτη του “Ιωάννου Π. Μηλιοπούλου Η Χρυοκέραμος” του 1927, δημοσιευμένη στον Τόμο του Δ΄ Έτους της Επετηρίδος Εταιρείας Βυζαντινών σπουδών του 1927, https://acrobat.adobe.com/…/urn:aaid:sc:EU:44b129b9… όπου ως θέμα είναι η διασάφηση και οριοθέτηση των παλαιοτέρων οικισμών της περιοχής, και διευκρινίζει ότι η Χρυσοκέραμος δεν ήταν ακριβώς το “Κουσγουνδζούκιον”, όπως άλλοι ως τότε ερευνητές είχαν καταγράψει, ανήκοντα όλα αυτά στην περιφέρεια Χαλκηδόνος.
Η λαϊκή καταγραφή του τοπωνυμίου στην εικόνα “Κουζγουνιζιούγκι” δεν αναιρεί τη λόγια διατύπωση “Κουσγουνδζούκιον” ούτε την χρησιμοποιούμενη από την πάλαι ποτέ εκεί ΟΡΘΟΔΟΞΟ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΟΥΣΚΟΥΝΖΟΥΚΙΟΥ, αντιθέτως όλες οι γραφές είναι φανερό ότι αφορούν το ίδιο τοπωνύμιο και η παραφθορά τους ή μικρή διαφοροποίηση είναι λογική, αφού αφορά την κατά καιρούς απόδοση τουρκικού όρου.
Προσέχοντας περισσότερο και τα επώνυμα των αφιερωτών, παρατηρούμε:
α. Έχουν καταγραφεί κατά τον τότε συνήθη τουρκικό προσδιορισμό καθενός ως γιου του πατέρα του (κατά το -ογλου). Καρανικόπουλο – γιου του Καρανίκα, Αθανασίου Κουτρουπόπουλο- γιου του Κουτρού(μ)πα, Γεώργιος Ταραμπηκογιαννόπουλος, γιος του Γιάννη Ταραμπή (΄ι) κου. Η επίδραση αυτή επικράτησε ως αργά και ευρύτερα στον Ελληνικό χώρο.
β. Οι αφιερωτές είναι Καστανιώτες, τα επώνυμα αυτά είτε διασώθηκαν μέχρι σήμερα σε τοπωνύμια (Καρανίκα λάκα), είτε χρησιμοποιούνται ακόμα: Κουτρούμπας, Ταραμπίκος.
Με αφορμή όλη τούτη τη διαδικτυακή έρευνα διαπιστώνεται ότι και την εποχή αυτή (1842) άνθιζε η Ευρυτανική παροικία στην Πόλη και οι εκεί Ευρυτάνες ενίσχυαν με πολλούς τρόπους τις ιδιαίτερες πατρίδες τους και θεράπευαν πολλές ανάγκες και ελλείψεις, εκφράζοντας εκτός από τη φιλοπατρία τους ταυτόχρονα και τα θρησκευτικά τους συναισθήματα. Οι Καστανιώτες της Πόλης (Ζηνέλης – Υφαντόπουλος – Δεληγιάννης, Σιάτρας κ.α) είχαν Εστιατόρια ή Παντοπωλεία στην Ευρωπαϊκή πλευρά της Πόλης και η διαδοχή πήγαινε συνήθως σε συγγενικά πρόσωπα και οι τυχόν συνεταιρισμοί εξασφαλίζονταν με σύναψη γάμων των παιδιών των συνεταίρων.
Τούτη η εικόνα επιβεβαιώνει την καταληκτική επισήμανση του κ. Δημητρίου: «Εάν η προέλευση των συνδρομητών την εικόνας είναι η Χαλκηδόνα, είναι μια σημαντική επιπλέον πληροφορία για την Ευρυτανική διασπορά και τις σχέσεις της».
Πράγματι, οι Καστανιώτες της Πόλης είχαν επεκτείνει τη δραστηριότητά τους και πέρα από το Βόσπορο. Ο Αθανάσιος Μπαλαγιάννης (1832 – 1918) μαζί με τον αδελφό του Θοδωρή εργάστηκαν για πολλά χρόνια στην Κων)λη. Ο Αθανάσιος στη συνέχεια επένδυσε τα χρήματά του σε Γαλλική Μεταλλευτική Εταιρία Λιγνίτη στην περιοχή Ζουγκουλδάκ (η αρχαία Ποντοηράκλεια) στον Εύξεινο Πόντο, στο βιλαέτι Κασταμονής. Μάλιστα για ένα διάστημα ήταν και Διευθυντής Τμήματος και υπήρξε ο χρηματοδότης (με δανεισμό) της κατασκευής το 1875 του αρχικού αρδευτικού αύλακα μήκους περίπου 5 χιλ. που έφερε το νερό της πηγής Κεφαλόβρυσου από τις Γούρνες στο χωριό της Καστανιάς.
Αλλά και άλλοι Καστανιώτες πριν και μετά, από την Πόλη επεκτάθηκαν και σε άλλες περιοχές, ιδιαίτερα στη Μολδοβλαχία, εκμεταλλευόμενοι ευκαιρίες γνωριμιών και τις ικανότητές τους.
Οπωσδήποτε από όλους αυτούς πρέπει να υπάρχουν και άλλα παρόμοια αφιερώματα στις Εκκλησίες μας, ενδείξεις υπάρχουν, όχι όμως άλλες σαφείς αναφορές. Σε πολλά παλιά Καστανιώτικα νοικοκυριά επιδεικνύονταν με καμάρι πολλά αντικείμενα φερμένα από την Πόλη, ιδιαίτερα μπακίρια, γυαλικά και καφόμυλοΙ, από τα οποία αρκετά αποτέλεσαν λεία πλιατσικολόγων στη δύσκολη δεκαετία του Σαράντα.
Μια ακόμη εντυπωσιακή παρατήρηση κατέθεσε και η φίλη Eleni Pastra που επεσήμανε: «Κουσκουνζούκι έχουμε τοποθεσία χωράφι μας στον Προυσό από τον προπάππου Πάστρα που είχε έρθει από μέρος Ανατολίας. Μάλλον ήταν εκεί κάποιο όνομα με κάποια ίσως έννοια».
Μια ακόμη σημαντική μου διαπίστωση είναι ότι όπως γνωρίζαμε ότι Η ΙΣΧΥΣ ΕΝ ΤΗ ΕΝΩΣΕΙ (κατά τον Όμηρο ή τον Αίσωπο), σήμερα είναι φανερό ότι ισχύει και Η ΓΝΩΣΙΣ ΕΝ ΤΗ ΕΝΩΣΕΙ, ειδικά με την απίστευτα ανταλλαγή των πληροφοριών μέσω του διαδικτύου”.
