Αυξημένα επίπεδα άγχους και θυμού, κακή ποιότητα ύπνου, υπερφαγία και καταφυγή σε χρήση ουσιών και τζόγο, προκαλεί το δεύτερο lockdown, ενώ έχουν αυξηθεί τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Χρήσιμες είναι οι συμβουλές των ειδικών.
Ραγδαίες αλλαγές σε συμπεριφορικές συνήθειες ετών, στην καθημερινότητα, την εργασία, την επικοινωνία, την εκπαίδευση και μια σειρά από πτυχές του κοινωνικού γίγνεσθαι, προξενεί η πανδημία του κορονοϊού. Όλοι μας, εδώ και μήνες, έχουμε υποστεί βίαιες μεταβολές και ανατροπές σε όσα μέχρι χθες θεωρούσαμε… δεδομένα. Ιδίως στο καθεστώς εγκλεισμού, που βρίσκεται για δεύτερη φορά σε ισχύ, η αποκοπή απ’ τις συνήθειες μας είναι ιδιαίτερα έντονη και μας φέρνει αντιμέτωπους με τους ίδιους τους εαυτούς μας.
Η νέα πραγματικότητα έχει προκαλέσει επιδείνωση της ψυχικής υγείας πολλών συνανθρώπων μας που, εν πολλοίς, αδυνατούν να αφομοιώσουν τις αλλαγές που συντελούνται. Οι κάτοικοι της Ευρυτανίας ανησυχούν περισσότερο σήμερα: «Στην πρώτη καραντίνα δεν υπήρχε τόσο έντονα η αίσθηση του φόβου, καθώς δεν υπήρχαν κρούσματα στην περιοχή», λέει στα Ευρυτανικά Νέα η ψυχολόγος κα Παυλέτση-Στεφανή Αλεξάνδρα*, στο πλαίσιο μιας ενδιαφέρουσας συνέντευξης που παραχώρησε με θέμα τις επιπτώσεις της πανδημίας στην ψυχική μας υγεία.
Η αύξηση περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας προκαλεί ανησυχία στους ειδικούς, που προτρέπουν τα θύματα να μη διστάζουν να ζητούν βοήθεια -πριν να είναι αργά. Η πανδημία είναι πιθανό να αυξήσει τις διαταραχές που σχετίζονται με το άγχος και την κατάθλιψη, την ανασφάλεια, τη συναισθηματική σύγχυση, την απομόνωση και το κοινωνικό στίγμα, σημειώνει η ειδικός, που παρότι παραδέχεται ότι έχει επιτευχθεί πρόοδος στη στάση της κοινωνίας απέναντι στην ψυχική υγεία, εντούτοις θεωρείται ακόμα και σήμερα ταμπού.
ΕΡ. Τελικά, πόσο επηρεάζει η κρίση του κορονοϊού την ψυχική μας υγεία; Από την εμπειρία σας σε τοπικό επίπεδο τι έχετε διαπιστώσει όλο αυτό το διάστημα, τι σας μεταφέρουν οι συμπολίτες μας;
ΑΠ. Το αντίκτυπο της κοινωνικής αποστασιοποίησης έχει αυξήσει το αίσθημα μοναξιάς και κατ’ επέκταση το άγχος είναι πιο έντονο στην καθημερινότητα. Στην πρώτη καραντίνα δεν υπήρχε τόσο έντονα η αίσθηση του φόβου, καθώς δεν υπήρχαν κρούσματα στην περιοχή. Λόγω της αύξησης των κρουσμάτων, αλλά και των πιο αυστηρών μέτρων υπάρχει έντονος θυμός λόγω της αδυναμίας του καθένα να έχει τον πλήρη έλεγχο της ζωής του με αποτέλεσμα την αύξηση των αντιδράσεων λόγω άσκησης πίεσης. Αυτή η κατάσταση έχει προκαλέσει θλίψη, μελαγχολία και καταφυγή σε ανθυγιεινούς τρόπους αντιμετώπισης.
Συγκεκριμένα, έχει επηρεαστεί έντονα η ποιότητα του ύπνου, υπάρχει υπερκατανάλωση φαγητού στην καθημερινότητα, χρήση ουσιών και αύξηση των ηλεκτρονικών τυχερών παιχνιδιών. Αυτή την περίοδο, λοιπόν αναπτύσσεται μια ευαλωτότητα με την εκδήλωση ψυχολογικών διαταραχών και την παρουσίαση εθιστικών συμπεριφορών. Επομένως, είναι σημαντικό να εστιάσουμε στην καθημερινή φροντίδα του εαυτού μας με ισορροπημένη διατροφή, επαρκή ύπνο και επαφή με αγαπημένα πρόσωπα, ακόμα και αν αυτό συμβαίνει μέσω βιντεοκλήσης. Είναι βασικό να εκμεταλλευτούμε την τεχνολογία, καθώς μπορούμε να περιορίσουμε σημαντικά το αίσθημα μοναξιάς και να διαχειριστούμε το άγχος, εστιάζοντας σε ό,τι μπορούμε να ελέγξουμε τηρώντας τα μέτρα.
ΕΡ. Ποια είναι τα θέματα που απασχολούν περισσότερο τον κόσμο αυτούς τους μήνες, τι προκαλεί τη μεγαλύτερη αγωνία-ανασφάλεια;
ΑΠ. Μια έντονη δυσκολία την περίοδο αυτή είναι η αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας λόγω του εγκλεισμού, πέρα από τον φόβο και το άγχος της πανδημίας και πως μπορεί να απειλεί την υγεία. Ήδη αρκετές είναι οι γυναίκες οι οποίες φοβούνται να μιλήσουν για όσα βιώνουν στο σπίτι τους. Η απομόνωση από το υποστηρικτικό περιβάλλον, η αποκοπή από την εργασία, η οικονομική ανασφάλεια είναι βέβαιο, ότι θα αποτελέσουν επιπλέον παράγοντες αποθάρρυνσης σε κάθε προσπάθεια απομάκρυνσης από ένα τοξικό περιβάλλον. Το άγχος όμως και το στρες, που δημιουργεί η κρίσης της πανδημίας, δεν αποτελούν «επιχειρήματα» για οποιαδήποτε κακοποιητική πράξη, ενώ όταν αυτά αναδεικνύονται ως «κατανοητά», δημιουργούν περαιτέρω φόβο στα θύματα. Σε μια περίοδο που η ανασφάλεια είναι έντονη, είναι σημαντικό να υπάρχει στήριξη για οτιδήποτε μπορεί να ταράζει περαιτέρω το άτομο.
Υπάρχει γραμμή συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης που μπορούν να επικοινωνούν καθημερινά οι συμπολίτες και λειτουργεί στο Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Π.Ε. Ευρυτανίας «Αλκυόνη» για την αντιμετώπιση και διαχείριση της κρίσης από τον Covid-19. Η γραμμή στήριξης λειτουργεί καθημερινά από Δευτέρα ως Παρασκευή 9:00-12:00 στο τηλέφωνο επικοινωνίας 2237022904.
ΕΡ. Ποιες ηλικίες εκτιμάτε ότι επηρεάζονται περισσότερο και γιατί;
ΑΠ. Τα παιδιά είναι πιθανό να αντιμετωπίζουν ανησυχία, άγχος και φόβο, και αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τους φόβους που είναι παρόμοιοι με αυτούς που βιώνουν οι ενήλικες, όπως ο φόβος του θανάτου, ο φόβος του θανάτου των συγγενών τους ή ο φόβος του τι σημαίνει ιατρική περίθαλψη.
Λόγω του ότι τα σχολεία έχουν κλείσει ως μέρος των απαραίτητων μέτρων, τα παιδιά έχουν πλέον αυτήν την αίσθηση αποδιοργάνωσης και αποκοπής από τους φίλους τους. Είναι σημαντικό η οικογένεια να επικοινωνεί με τα παιδιά και να συζητούν για ό,τι συμβαίνει και ότι για όποιο άγχος και αβέβαιο συναίσθημα μπορεί να βιώνουν, επειδή σε συνάρτηση με την ηλικία η αναγνώριση και η έκφραση των συναισθημάτων δεν είναι πάντα το ίδιο εύκολη.
Οι ηλικιωμένοι επίσης, επειδή είναι ευπαθείς ομάδες και έχουν περιοριστεί οι επαφές με κοντινά πρόσωπα, βιώνουν ακόμα πιο έντονα τη μοναξιά, τη μελαγχολία και το στρες. Η συναισθηματική σύνδεση μέσω της τεχνολογίας, μπορεί να βοηθήσει σημαντικά τα άτομα αυτά να διαχειριστούν την ψυχική τους υγεία.
ΕΡ. Πιστεύετε ότι όταν τελειώσει η κατάσταση που βιώνουμε με την πανδημία, θα έχει καταφέρει να αφήσει ισχυρό αντίκτυπο στην ψυχολογία μας –και αν ναι, με ποιον τρόπο;
ΑΠ. Το αντίκτυπο στην ψυχική υγεία εξαρτάται από τα βιώματα του καθενός και τον τρόπο διαχείρισης σε ψυχοπιεστικές καταστάσεις. Τέτοιου είδους στρεσσογόνοι παράγοντες συμβάλλουν στην εκτεταμένη συναισθηματική δυσφορία και τον αυξημένο κίνδυνο ψυχιατρικών ασθενειών. Η πανδημία είναι πιθανό τα αυξήσει τις διαταραχές που σχετίζονται με το άγχος και την κατάθλιψη, την ανασφάλεια, την συναισθηματική σύγχυση, την απομόνωση και το κοινωνικό στίγμα. Τέτοιες καταστάσεις, αυξάνουν την ψυχική ανθεκτικότητα, την ευελιξία και την προσαρμογή σε οποιαδήποτε κατάσταση και αν προκύψει στη ζωή μας, αλλά ταυτόχρονα αυξάνεται η συχνότητα εμφάνισης συγκεκριμένων διαταραχών, όπως η διαταραχή μετατραυματικού στρες και οι αγχώδεις διαταραχές. Έτσι, είναι βασικό να μείνουμε συνδεδεμένοι με τις σημαντικές σχέσεις της ζωής μας, να αντιμετωπίζουμε το άγχος με υγιείς τρόπους και αν δεν μπορούμε να διαχειριστούμε το άγχος ή το τραύμα, να ζητάμε τη βοήθεια ενός ειδικού.
ΕΡ. Παραμένει ταμπού το να παραδεχόμαστε πως έχουμε ανάγκη από έναν ειδικό της ψυχικής υγείας; Έχουν γίνει βήματα προόδου τα τελευταία χρόνια;
ΑΠ. Τα τελευταία χρόνια έχει βελτιωθεί μέχρι ένα σημείο η στάση της κοινωνίας απέναντι στην ψυχική υγεία, αλλά παρόλα αυτά θεωρείται ακόμα ταμπού. Η ευθύνη για την καταπολέμηση του στίγματος της ψυχικής νόσου είναι τόσο ατομική, όσο και κοινωνική. Η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης για τα άτομα με ψυχική νόσο είναι βασική και να διατηρούμε τον σεβασμό απέναντι τους. Η έλλειψη γνώσης για τα θέματα ψυχικής υγείας είναι η βάση των στερεοτύπων που διατηρούνται σήμερα. Ακόμα και η στάση μας απέναντι σε ένα κοντινό μας πρόσωπο, όταν παρατηρήσουμε ότι χρειάζεται έναν ειδικό ψυχικής υγείας, προωθεί το στίγμα απέναντι στην ψυχική νόσο.
Είναι βασικό να το εκφράζουμε ελεύθερα, όπως θα του προτείναμε οποιονδήποτε άλλο ειδικό ή γιατρό, όταν αντιλαμβανόμασταν ότι αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα υγείας. Είναι σημαντικό να το εκφράσουμε χωρίς ενοχές και να τον στηρίξουμε να απευθυνθεί στον ειδικό, παρουσιάζοντας τους λόγους που το κρίνουμε απαραίτητο, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη και τη στιγμή που αισθάνεται έτοιμο να το κάνει. Επίσης, είναι βασικό όταν αναγνωρίζουμε ότι υπάρχει μια δυσκολία που δεν μπορούμε να ανταπεξέλθουμε, να μη διστάζουμε να επικοινωνήσουμε με έναν ειδικό.
ΕΡ. Τι θα συμβουλεύατε κάποιον που νιώθει άγχος ή και φόβο λόγω της νέας πραγματικότητας που έχει διαμορφωθεί;
ΑΠ. Η νέα πραγματικότητα με την οποία είμαστε αντιμέτωποι ενέχει αβεβαιότητα, η οποία έχει ως αποτέλεσμα ο καθένας να προσπαθεί να βρίσκει τρόπους, ώστε να ελέγξει την κατάσταση. Η συνεχής ενημέρωση από τις ειδήσεις, δημιουργεί αυτό το αίσθημα, αλλά από την άλλη εντείνει το άγχος και τον φόβο για το μέλλον. Είναι, λοιπόν σημαντικό να υπάρχει ενημέρωση μόνο από έγκυρα μέσα και να θέτουμε όρια στην ώρα που αφιερώνουμε μέσα στη μέρα. Επίσης, είναι βασικό να εστιάζουμε στα πράγματα που μπορούμε να ελέγξουμε, όπως το να εφαρμόζουμε τις οδηγίες της πολιτείας και ακολουθούμε τους βασικούς κανόνες υγιεινής για την ασφάλεια σας. Επιπλέον, είναι σημαντικό να υιοθετήσουμε και να διατηρήσουμε καινούριες συνήθειες, τις οποίες απολαμβάνουμε μέρα στη μέρα, καθοδηγούμενες από τι έχει ανάγκη ο εαυτός μας.
Ας διατηρήσουμε τη θετική στάση, καθώς μια αρνητική στάση απέναντι σε μια στρεσσογόνα κατάσταση, δημιουργεί την αίσθηση της απώλειας ελέγχου και πυροδοτεί το άγχος. Επίσης, η επένδυση σε έναν ποιοτικό ύπνο είναι βασικό για πιο ήρεμη στάση και συμπεριφορά, καθώς η έλλειψη ύπνου αυξάνει τα επίπεδα παραγωγής στρεσσογόνων ορμονών.
Τέλος, είναι απαραίτητο να επενδύσουμε, λοιπόν στην επικοινωνία και την έκφραση των συναισθημάτων και των σκέψεων με την οικογένεια και τους φίλους μας και να αποδεχτούμε την κατάσταση, όσο δύσκολη και αν μας φαίνεται. Αν αισθάνεστε την ανάγκη να εκφράσετε περαιτέρω σκέψεις και νιώθετε ότι δεν μπορείτε να ελέγξετε την κατάσταση, μη διστάσετε να επικοινωνήσετε με τις γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης.
*Παυλέτση-Στεφανή Αλεξάνδρα
BSc Ψυχολόγος ΕΚΠΑ, MSc Ιατρικής Αθηνών
