Γράφει ο Γιάννης Δημητρίου* για τη Βασιλική του Άγιου Λεωνίδη, στο Κλαυσί, το σημαντικότερο παλαιοχριστιανικό μνημείο της Ευρυτανίας:
“Χτες εόρτασαν οι Λεωνίδες, μνήμη του Επισκόπου Αθηνών Λεωνίδου, αλλά σήμερα επίσης τιμάται ένας συνονόματος Άγιός του -στην Ιωνική και όχι δωρική εκδοχή του ονόματος- ο μάρτυρας Λεωνίδης καταγόμενος από Τροιζηνία και μαρτυρήσας στη Κόρινθο.
Το 1956 δύο Κλαψιώτες χωρικοί, ήτοι κάτοικοι του Κλαυσίου Ευρυτανίας, επιστρέφοντας από τα χωράφια τους στο χωριό, είδαν στην άκρη του κατηφορικού χωματόδρομου ένα κομμάτι εντυπωσιακού ψηφιδωτού, που είχε αποκαλυφθεί μετά από μια δυνατή βροχή. Γονάτισαν, το καθάρισαν περισσότερο με τα χέρια τους και για αρκετή ώρα το θαύμαζαν. Την άλλη μέρα, με το σφυρί και το καλέμι, έσπασαν ένα μεγάλο κομμάτι κι ύστερα από δύο χρόνια, κουβαλώντας το στην Αθήνα επέτυχαν να κινήσουν το ενδιαφέρον των αρχαιολόγων.
Οι ανασκαφές άρχισαν το 1957, υπό την επίβλεψη του αρχαιολόγου ακαδημαϊκού Μανόλη Χατζηδάκη και του επιμελητή αρχαιοτήτων, Παύλου Λαζαρίδη και κράτησαν ως το 1959. Η περιορισμένης έκτασης ανασκαφή έφερε στην επιφάνεια σημαντικό τμήμα του δαπέδου ενός μεγάλου και πολυτελούς Παλαιοχριστιανικού Ναού, που ταυτοποιήθηκε ως αφιερωμένος στη μνήμη του Αγίου Λεωνίδη.
Ο Ναός αυτός, είναι ανακαινισμένος τον 6ο μ.Χ. αιώνα κι όχι ο αρχικός, σύμφωνα με επιγραφή που υπάρχει κάτω απ’ το χώρο της Αγίας Τράπεζας και η οποία έχει ως εξής: “ΕΠΙ ΕΥΤΥΧΙΑΝΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΥ ΤΩΝ ΘΕΟΦΙΛΕΣΤΑΤΩΝ ΗΜΩΝ ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΙΣΣΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΦΙΛΕΣΤΑΤΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΤΗΣ ΕΝΘΑΔΕ ΑΓΙΩΤΑΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΝΤΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΦΙΛΗ ΚΛΗΡΟΥ ΑΝΕΚΑΙΝΙΣΘΗ Ο ΑΓΙΟΣ ΝΑΟΣ ΟΥΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΝΔΟΞΟΥ ΑΓΙΟΥ ΛΕΩΝΙΔΟΥ ΚΑΙ ΕΓΕΝΕΤΟ ΤΟ ΤΗΣ ΧΑΜΟΚΕΝΤΗΣΕΩΣ ΕΡΓΟΝ”.
Σύμφωνα με τη δραστήρια αρχαιολόγο κ. Τσόκα που είχε δοθεί ψυχή τε και σώματι στην αποκάλυψη των μυστικών της περιοχής, ο ναός του Μάρτυρα Λεωνίδη “ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής εξωτερικών διαστάσεων 28×18,50 μ., με εγκάρσιο κλίτος στα ανατολικά που καταλήγει σε κόγχες και νάρθηκα στα δυτικά, χωρίς προσκτίσματα. Από την ανωδομή του κτιρίου διατηρήθηκαν σε μικρό ύψος οι περιμετρικοί τοίχοι και η βάση του συνθρόνου στην κόγχη του ιερού.
Όλοι οι χώροι, πλην της κόγχης του ιερού, καλύπτονταν από ψηφιδωτό δάπεδο το οποίο διασώζεται κατά το μεγαλύτερο μέρος του, με φυτική και γεωμετρική διακόσμηση και σκηνές από το ζωικό βασίλειο (παραστάσεις με ζώα, πτηνά και ψάρια). Ιδιαίτερη σημασία μεταξύ των ψηφιδωτών έχουν οι αφιερωτικές επιγραφές, οκτώ τον αριθμό, στις οποίες αναφέρονται μέλη της τοπικής εκκλησιαστικής κοινότητας, η αφιέρωση του ναού στον Μάρτυρα Λεωνίδη και η χρονολογία κατασκευής των ψηφιδωτών, η οποία θα πρέπει να τοποθετηθεί στο β’ τέταρτο του 6ου αι. μ.Χ. Το κτήριο καταστράφηκε πιθανότατα από σεισμό, ίσως του 551 μ.Χ., τον οποίο ακολούθησε πυρκαγιά.
Ο Άγιος Λεωνίδης είχε εκτεταμένη λατρεία κατά τον 5ο-6ο αι. στην Κόρινθο, την Αθήνα (Βασιλική Ιλισσού) και ενδεχομένως τη Θεσσαλία. Μετά τις καταστροφές του 6ου αι. το όνομα και η λατρεία του νεανία αγίου δεν εμφανίζονται ξανά.
Ο σεισμός του 551, επί Ιουστινιανού, συνέβη την άνοιξη εκείνης της χρονιάς και ισοπέδωσε πόλεις, προκάλεσε την κατάρρευση του τείχους των Θερμοπυλών και τεράστιες καταστροφές. Ίσως να προήλθε από τκ ρήγμα της Αταλάντης, λένε.
Ως προς τον ζωϊκό διάκοσμο του ψηφιδωτού, εγώ εδώ και χρόνια γοητεύομαι από το άσχημο ζώο της τελευταίας φωτογραφίας, το οποίο είτε πρόκειται για κάποιο κακοσχηματισμένο ζώο, είτε αποτελεί προσπάθεια του καλλιτέχνη να αποδώσει τον μυθικό Βεεμώθ της Παλαιάς Διαθήκης, τον οποίο οι περισσότεροι ερευνητές της Βίβλου ταυτίζουν με τον ιπποπόταμο”.
*O Γ. Δημητρίου είναι γεωλόγος και ιστοριοδίφης
